بررسی مختصری درباره تئوری فعالیت
تئوری فعالیت (Activity theory) در اتحاد شوروی سابق و به عنوان یک روان شناسی فرهنگی، تاریخی توسط ویگوتسکی (Vygotsky) و لیونتف (Leont'ev) در 1978به وجود آمد. این تئوری بر شیوه های انجام فعالیت های انسانی و درک روابط آن، متمرکز شده است. در این تئوری، تجزیه و تحلیل، بر تمام فعالیت به عنوان یک واحد، صورت می گیرد. تئوری فعالیت به عنوان روشی تحلیلی برای زمینه وسیعی از موضوعات استفاده می شوند که شامل این موارد است: تعامل انسان و کامپیوتر (human–computer interaction)، طراحی محصول (Product Design)، سیستم های اطلاعاتی (information systems)، طراحی رابط کاربری (interface design) ، جوامع کنش ها (communities of practice)، آموزش و غیره.

فعالیت متشکل از یک موضوع (subject) و یک هدف (object)است که به واسطه یک ابزار (tool) به یکدیگر مرتبط می شوند. موضوع می تواند یک فرد یا گروه های درگیر در یک فعالیت باشند. فعالیت توسط موضوع با استفاده از ابزار برای رسیدن به جسم (هدف) انجام می شود، بنابراین آن را تبدیل به نتیجه می کند ابزار می تواند فیزیکی باشد مانند یک چکش و یا روانی باشد مانند زبان، فرهنگ یا شیوه تفکر. یک شیء می تواند یک چیز مادی باشد، کمی ملموس مانند یک طرح و یا کاملا نامحسوس مانند ایده معمولی باشد مادامی که آن را بتوان توسط فعالیت شرکت کنندگان به اشتراک گذاشت.

تئوری فعالیت همچنین شامل فعالیت های جمعی (collective activity)، جامعه ، قوانین و تقسیم کار(division of labour) است که زمینه اجتماعی در آن فعالیت های جمع شده واقع شده است. جامعه متشکل از یک یا چند نفر است که هدفی مشخص را در موضوع به اشتراک می گذارند. قوانین، کنش ها و واکنش ها را با فعالیت ها تنظیم می کنند. تقسیم کار معرفی می کند که چگونه وظایف به صورت عرضی بین اعضای جامعه تقسیم شده اند و همچنین اشاره به هر گونه تقسیمات طولی قدرت و موقعیت دارد.

فعالیت ها همیشه در یک وضعیت خاص و یک زمینه خاص به وقوع می پیوندند. "اِنگستروم" (1987) زمینه فعالیت را به عنوان شبکه ای از پارامترهای مختلف یا عناصری که یکدیگر را تحت تأثیر قرار می دهند سازماندهی کرده است. مدل یک سیستم فعالیت را نشان می دهد.

ساختار پایه یک فعالیت
منبع: (اِنگستروم 1987)

همان طور که مصنوعات و یا ابزارها برقرار کننده رابطه میان موضوع و هدف هستند، قوانین، واسط میان موضوع و جامعه هستند. به همین ترتیب، تقسیم کار، بین جامعه و هدف، ارتباط برقرار می کند. تئوری فعالیت اغلب با سه سطح همراه است که ساختار سلسله مراتبی از فعالیت را توصیف می کنند. هر فعالیت از طریق انجام اعمالی مجزا هدایت شده و به سوی یک هدف یا هدفی دیگر هدایت می شود. یک فعل، عملی مجزا است که با هدفی برای به دست آوردن خود شامل، نتیجه از پیش درنظرگرفته شده مرتبط با فعالیت اصلی به انجام می رسد.

سطوح فعالیت
فعل ها توسط ترتیب و توالی کنش ها به انجام می رسند. کنش ها، توابع کاری یا امور روزمره ای هستند با این فرض که هر عمل توسط شرایط واقعی و زمینه های افعال در طول عملکرد آن مشخص می شود. فعالیت ها در تئوری فعالیت، به صورت آماری مشخص نیستند، بلکه پویا هستند. آنهادر حال تغییر و تکامل هستند. این تکامل در تمام سطوح صورت می گیرد: کنش های جدید، از کنش های قبلی ساخته می شوند، هنگامی که مهارت های شرکت کنندگان در حال افزایش است (نمودار 3-3).

سه سطح فعالیت در تئوری فعالیت
منبع: (اِنگستروم 1987)

در سطح افعال، دامنه افعال جدید و وسیع است. در مجموع، اقدامات جدید مشخص می شوند، تجربه می شوند و به عنوان پاسخی برای شرایط جدید یا امکانات در نظر گرفته در فرایند تبدیل به هدف، سازگار می شوند. همچنین در سطح فعالیت، هدف یا عامل حرکت، به طور ذاتی منعکس شده، پرسیده شده و شاید انطباق یافته و یا به تغییرات بزرگ تر و فعالیت های دیگر واکنش نشان می دهد.

از آنجا که فعالیت ها ثابت نیستند و بیشتر مانند گره های سلسله مراتبی متقاطع و شبکه ها می باشند، تحت تأثیر فعالیت های دیگر و دیگر تغییرات محیطی قرار دارند. تأثیرات خارجی موجب تغییر برخی از عناصر فعالیت ها شده و درنتیجه باعث عدم تعادل بین آنها می شوند.

تناقض ها
تناقض ها مواردی هستند که به ناهم خوانی های درونی یا بین عناصر، یا در میان فعالیت های مختلف و یا مراحل مختلف توسعه همان فعالیت اطلاق می شوند. آنها خود را به عنوان مشکلات، گسیختگی ها، خرابی ها، درگیری ها بروز می دهند. نظریه فعالیت تضادها را نه به عنوان مشکلات، بلکه به عنوان منابعی برای توسعه در نظر می گیرند. فعالیت ها عملا همواره در حال کار بر روی تضاد ها هستند که نتیجتاً به تسهیل تغییر می انجامد.

مفهوم تناقض در تئوری فعالیت بسیار مهم است. این تضاد یک ابزار تحلیلی ساده را برای تجزیه و تحلیل طراحی ارائه می دهد. اِنگستروم تحلیل می کند که تضادها در هر دو شکل داخلی در یک فعالیت مرکزی در نظر گرفته شده و بین فعالیت های مرکزی و فعالیت های مرتبط، چگونه به سوی کامل شدن حرکت می کنند.

بر طبق نظر اِنگستروم (1987)، هر سیستم فعالیت دارای چهار سطح از تناقض ها است که باید در تحلیل وضعیت کار دخیل باشد.

سطح اول تناقض ها: تضاد اولیه است. این تناقضی است که در یک گره مجزای فعالیت یافت می شود. این تناقض از تنش بین ارزش استفاده (use value) و ارزش تبادل (exchange value) به وجود می آید. این تناقض ها از تمامی گوشه های مثلث نفوذ کرده و منبع اصلی بی ثباتی و توسعه می شود. تناقض اولیه را می توان در مواقع خرابی بین افعالی که فعالیت را تشکیل می دهند درک کرد. این اقدامات چند انگیزه ای هستند. این بدان معنی است که فعلی مشابه می تواند توسط افراد مختلف برای اهداف گوناگون یا توسط همان افراد و به عنوان بخشی از دو فعالیت جداگانه به انجام رسد. این چند انگیزگی ممکن است در عمق تناقض ها منتج شده باشند.

سطح دوم تناقض ها: آن هایی هستند که بین گره های تشکیل دهنده اتفاق می افتند. به عنوان مثال، بین مهارت موضوع و ابزاری که او از آن استفاده می کند، یا بین قوانین و ابزار.

سطح سوم تناقض ها: بین فعالیت موجود و آن چیزی که با عنوان مدل پیشرفته تر آن فعالیت در نظر گرفته می شود به وجود می آید. این تنها ممکن است زمانی اتفاق بیافتد که یک فعالیت برای جایگیری در انگیزه یا شیوه ای جدید برای انجام کار، تغییر شکل بدهد.
سطح چهارم تناقض ها: تضادهای بین فعالیت های مرکزی و فعالیت های مجاور هستند، به عنوان مثال فعالیت های تولید کننده ابزار، تولید کننده موضوع و تولید کننده قانون.

مثال: استفاده از تئوری فعالیت به عنوان روشی تحلیلی در طراحی تخت بخش مراقبت های ویژه
در این تحقیق بیمار با فرهنگی ایرانی در بخش مراقبت های ویژه که متعلق به جامعه بیمارستان های تهران است بستری می باشد. بخش مراقبت های ویژه دارای یک سری قوانین پزشکی و بهداشتی خاص خود است که بسته به نوع بیماری شخص نیارمند مراقبت های ویژه آن بیماری و محدودیت های خاص آن بخش برای بیماران است. بیمار برروی تختی قرار دارد که این تخت دارای مجموعه ای از ابزار و تجهیزاتی است که شرایطی را برای استراحت، جابه جایی و امور روزانه بیمار در بخش مراقبت های ویژه ایجاد می نماید و پرستاران، بهیاران، پزشکان و پرسنل خدماتی نیز هرکدام نقشی در انجام کارهای شبانه روزی بخش برعهده دارند و بسته به نوع مسئولیتی که برعهده دارند شدت ارتباطی با بیمار و تخت دارند. که تمامی این فعالیت ها در راستای اهداف بخش مراقبت های ویژه که مداوای بیماران حاد و بازیابی سلامت دوباره آنان، تامین محیط امن وسهولت کاربری برای بیمار و پرسنل بخش مراقبت های ویژه است. اهداف مشخص می نمایند بیمار و پرسنل چگونه رفتار کنند و ساختار فعالیت آنان چگونه باشد. تخت بیمار جزء تجهیزاتی است که بیمارستان در اختیار بخش مراقبت های ویژه قرار می دهد در جهت رسیدن به هدف اصلی که سلامتی و بهبود بیمار است.

ساختار، در یک روش سلسله مراتبی منظم، متشکل از اهداف فرعی و افعال، سازماندهی شده است. تخت بیمار به عنوان یکی از تجهیرات بخش مراقبت های ویژه وسیله ای برای مواجهه با تمامی هدف ها و زیر هدف ها و در عین حال به عنوان یک واسطه بین تمامی افعال مربوطه عمل می کند. افعال، مواردی مجزا نیستند بلکه در زمینه ی اجتماعی - فرهنگی مربوط به جامعه فعالیت می کنند و با قوانین مربوط به آن ادغام شده اند.
تخت مراقبت های ویژه به منظور درمان موثر بیمار توسط کادر پزشکی و پرستاری مورد استفاده قرار می گیرد. بیمارانی که در این تخت ها قرار می گیرند، شرایط خاص پزشکی دارند و بنابراین تخت های آی سی یو با هدف تامین محیط کاری امن و سهولت کاربری برای بیمار و پرسنل بخش مراقبت های ویژه طراحی شده اند.

ساختار پایه ای فعالیت های مرتبط با بیمار و تخت بخش مراقبت های ویژه

منابع:
1. Engeström، Y. (1987) Learning by Expanding: an Activity-Theoretical Approach to Developmental Research. Helsinki، Finland: Orienta-Konsultit، OY.

2. Hsiao-Chen You and Yi-shin Deng (2007) THE ROLE OF ACTIONS IN USER-PRODUCT INTERACTION، Department of Multimedia Design، National Tai-Chung Institute of Technology، Tai Chung، Institute of Applied Arts، National Chiao Tung University، Hsin Chu، Taiwan،