دکتر وحید چوپانکاره، دانش آموخته رشته طراحی صنعتی در مقطع کارشناسی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه Essen آلمان و دکترا از دانشگاه Wuppertal آلمان است. وی در شهریور ماه سال 1385 پس از اقامت 16 ساله در کشور آلمان به ایران بازگشته است و از مهر ماه همان سال فعالیت های آموزشی، پژوهشی و اجرایی خود را در دانشگاه تهران آغاز کرده است.

آنچه در ادامه می خوانید، مصاحبه دکتر چوپانکاره با ماهنامه تخصصی نوآوری نظام یافته (TRIZ) در زمینه فعالیت های علمی و آموزشی ایشان در دانشگاه در زمینه TRIZ می باشد:

چند سال است سابقه ی کار و فعالیت حرفه ای دارید؟
پس از فراغت از تحصیل دوره کارشناسی طراحی صنعتی در سال 1367 با پروژه های مختلف و متنوعی که پیش رو بود در کنار فعالیت آموزشی چه در داخل و چه در خارج از ایران همزمان با ادامه تحصیل، کار می کردم. ولی پس از شروع به کار در دانشگاه بیشتر در حوزه های آموزشی و تحقیقاتی مرتبط با حوزه تخصصی ام مشغول هستم و در کنار آن نسبت به امر مشاوره و تحقیقات در موضوعاتی که بیرون از دانشگاه توسط سازمان ها و مراکز تحقیقاتی پیشنهاد می شود هم فعالیت دارم.

از چه تاریخی با TRIZ آشنا شدید؟
از آنجا که ثقل رشته طراحی صنعتی بر پایه خلاقیت است و به دلیل این که این رشته ارتباط نزدیکی با حل مساله دارد، طبیعتا در دوره های تحصیلی با کلیات این متدولوژی آشنا شده ام ولی خود را خیلی درگیر آن نکردم.

آشناییتان با TRIZ از چه طریقی رخ داد؟
در حین مطالعات و شنیده های دوران دانشجویی و همچنین کسب مطالبی از دست اندرکاران انتقال و آموزش این علم به ایران، روند آشنایی انجام گرفت. در همین جا جای دارد از تلاش های مرحوم پروفسور محمدحسین سلیمی نمین، پدر دانش نوآوری نظام یافته (TRIZ) ایران یاد کنم.

در مورد شما آیا فراگیری TRIZ با انجام مطالعات شخصی بوده یا آموزش دیده اید؟ چه چیزهایی را از چه طریقی مطالعه کردید؟
روش TRIZ را در مطالعات شخصی خود دنبال کرده ام ولی همچنان مترصد فرصتی هستم تا در دوره یا کلاسی آن را پیگیری نمایم تا بیشتر بدانم. از طریق مطالعه چندین کتاب مناسب ترجمه شده و تألیفی به زبان فارسی و مراجعه به سایت های مرتبط به TRIZ در داخل و خارج از کشور اطلاعات خود را کامل کردم.

TRIZ را در چه سطح و چارچوب و مبانی به دانشجویان خود تدریس می نمایید؟
از آنجا که در کلاس خلاقیت می بایست به روش ها و تکنیک های متعددی پرداخت و تمرین هایی را در هر مورد به صورت کوتاه مدت و بلندمدت در طول یک نیمسال تحصیلی انجام داد، سهم زمانی تکنیک خلاق TRIZ در حد یک جلسه خواهد شد ولی برای این که قدری عمیق تر دانشجویان با این تکنیک آشنا شوند چند سال است که چهل اصل TRIZ را بین دانشجویان تقسیم نموده و حدوداً به ازای هر دانشجو یک یا دو آیتم سهمشان می شود و آن ها موظفند ظرف دو الی سه هفته راجع به این آیتم ها تحقیق نمایند و مصادیق آن اصول را با توضیح و تصویر به صورت مکتوب و ارائه کلاسی برای سایر دانشجویان اجرا نمایند.

دانشجویان از این مطالب چقدر استقبال کرده و می کنند؟
جالب توجه است که برخی از دانشجویان به صورت داوطلبانه راجع به مطالعه و تحقیق پیرامون چهل اصل TRIZ اعلام آمادگی می کنند که نشان می دهد نسبت به این تکنیک علاقه مندی بسیاری پیدا کرده اند و حس کنجکاوی و بیشتر دانستن، آنان را به سمت و سوی عمیق شدن در شناخت این روش راهنما می شود. تقریباً کلیه دانشجویان نسبت به تکنیک TRIZ علاقه مند هستند، چرا که در آن سهم منطق و تفکر سیستمیک غنی تر و قوی تر مطرح می شود.

با توجه به تولد TRIZ در فضای فنی و مهندسی و تفاوت های آن با رشته خود، چگونه در ترکیب این دو موفق شدید؟
با شناختی مختصر از تخصص طراحی صنعتی و آگاهی بر این نکته که تلفیق هنر و صنعت در اینجا اتفاق می افتد و از طرفی ریشه متد TRIZ برگرفته و عصاره هزاران اختراع و نوآوری بوده است در خواهیم یافت که فاصله زیادی را با به کارگیری این تکنیک در خلق و ارائه راه حل های طراحی صنعتی نمی بینیم. آگاهی از این نکته که بخش اعظمی از راه حل ها و طراحی هایی که در قالب پروژه های نهایی و یا پروژه های تحصیلی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در مراکز علم تراز اول کشور پدید می آیند، ناب و برای اولین بار بوده و قابلیت ثبت اختراع داشته و بعضا ثبت هم می شوند، باز تأییدی بر قرابت TRIZ و طراحی صنعتی می باشد. اجزای گرد هم آمده در TRIZ از جمله پشتیبانی از یک فلسفه نیرومند، اصول تفکر ناب، داشتن روش های متفاوت حل مسأله و برخورداری از مجموعه ای از ابزارها، باعث کشش هر جوینده ای در حیطه خلاقیت خواهد شد.

آیا تا کنون با استفاده از متدولوژی TRIZ پروژه ای هم در طراحی صنعتی به سرانجام رسانده اید؟
تا کنون خیر و این به این دلیل است که هنوز شخصاً به دنبال مطالعه بیشتر و کنکاش در این حوزه هستم ولی در آتیه حتماً در این زمینه با دانشجویان علاقه مند همراهی خواهم کرد.

چه بخش هایی از TRIZ برای شما جذاب تر است و ترجیح می دهید مدام آن را به کار بگیرید؟
گروهی از اصول TRIZ که در زمینه پروژه های طراحی صنعتی غالباً استفاده می شوند، توجه مرا بیشتر جلب کرده اند. این اصول مثل "تقسیم، اقتباس، نامتقارن سازی، ترکیب، چندکارگی، کمی کمتر و کمی بیشتر، حرکت به بعدی جدید، تداوم کار مفید، تبدیل ضرر به سود (تهدید به فرصت)، بازخورد، کپی کردن، تغییر ویژگی و تعویض رنگ از این دست هستند.

در باره چه چیزهایی از TRIZ مشتاقید بیشتر بدانید؟
برخی از اصول TRIZ دارای مشابهت هایی با سایر متدهای خلاقه می باشند و سریع تر می توان از آن ها استفاده نمود ولی بعضی از اصول هنوز برای من زیاد واضح و شفاف نشده اند که اشتیاق اینجانب بیشتر بر تعمق بر روی این اصول و کاربردی کردن آن ها در طراحی صنعتی می باشد.

دستاوردهایی که دانشجویان شما در این حوزه از دانش داشته اند را شرح نمایید؟
پروژه ای را که دانشجویان به طور خاص با این متد انجام داده اند را به خاطر ندارم. به نظر بنده شاید طرح نشدن فعالانه و گسترده این متدولوژی در سطح دانشکده های هنری و فاصله ای که هست دلیل بر عدم استفاده آن باشد و این می تواند بر گرفته از این تفکر باشد که TRIZ متدی صرفاً متعلق به علوم فنی است و به همین خاطر شناختی راجع به آن صورت نگرفته است. این در حالی است که امروزه استفاده از TRIZ در کلیه علوم مطرح است. در این زمینه هم شاید نیاز به افرادی باشد که در حیطه آموزش و پروژه های مرتبط هنری با به کارگیری اصولی TRIZ، خط شکنی کرده و نظر سایرین را جلب نمایند.

چه تعدادی از دانشجویان کشور با شرکت در کلاس های شما با TRIZ آشنا شده اند؟
البته تعداد دانشجویان ما همان طور که مطلعید در دانشگاه تهران محدود می باشند و از طرفی در کلاس های خلاقیت، متد TRIZ در کنار سایر متدها مطرح می شود و واحد درسی مختص این متد نمی باشد، بنابراین در طی چهار دوره تشکیل این درس که بنده اداره کرده ام، می توان ادعا کرد که رقمی حدود 120 نفر در این دوره ها با متد TRIZ آشنا شده اند.

وقتی در کلاسی برای اولین بار از این متدولوژی سخن می گویید چند در صد از دانشجویان ابراز می کنند که آن را قبلاً می دانسته اند و با آن آشنا هستند؟
البته آمار دقیقی نسبت به این امر ما نداریم ولی غالباً پس از طرح متد TRIZ از طرح سؤالات و بازخوردی که از دانشجویان مشاهده می شود حدس بنده این است که حدود شصت درصد دانشجویان ما برای اولین بار نسبت به TRIZ آگاهی می یابند.

در چه صورت حاضرید TRIZ را کنار بگذارید؟
برای من به عنوان یک مدرس طراحی صنعتی قابل قبول نیست که متد نظام مند و علمی TRIZ را نادیده بگیرم چه رسد به اینکه آن را کنار گذارم.

برای بومی سازی TRIZ در رشته های مختلف، چه راه حل و ایده هایی به ذهن شما می رسد؟
به نظر بنده زمانی ما به بومی سازی TRIZ دست خواهیم یافت که در رفع مسایل و مشکلات بومی، اولین گام را خلاقیت بدانیم و نه کپی برداری صرف که شاید شکل تزیین شده آن «مهندسی معکوس» باشد. هنگامی که خلاقیت سنگ زیرین حل مشکل شد آنگاه به کارگیری متدها مطرح می شود و گام های بعدی که امکانات تحقق راه حل ها از جمله انتخاب مواد و روش های تولید مناسب، برآورد هزینه ها و اقتصادی بودن و... مطرح خواهد شد.

آیا دانشگاه و دانشجو را فرصت و بستر مناسبی برای پرورش و فرهنگ سازی به کارگیری TRIZ می دانید؟ چرا؟
دانشگاه مناسب ترین محل جهت بستر سازی TRIZ و دانشجویان مناسب ترین افراد جهت یادگیری و پرورش و گسترش نظام مند TRIZ می باشند. به نظر بنده TRIZ متعلق به کل جامعه تخصصی دانشگاه است و هر تخصصی اعم از هنر و مهندسی می تواند با برداشتی نوآورانه، افق های روشنی را باز نماید. نکته قابل توجه در دانشگاه، آماده بودن ساز و کارهای بسترسازی و فرهنگ سازی برای تعمق در زمینه ها و حیطه های علمی در گستره های متعدد می باشد. برای مثال در سطح تحقیقات دراز مدت می توان در چارچوب طرح تحقیقاتی و پژوهشی اساتید و با استفاده از گرنت آن ها و همکاری دانشجویان علاقه مند، زمینه های تحقیقاتی را گسترش داد. با تشکیل کارگاه های منظم در هر نیمسال تحصیلی در دانشکده های مختلف و ارائه گواهی نامه معتبر به شرکت کنندگان نیز می توان بر گسترش این روش علمی ممارست نمود. به کارگیری و استفاده از این متد در پروژه های درسی و مخصوصاً در پروژه های پایانی رشته هایی که بر حل مشکل مشغول هستند، می تواند راه دیگری در بسط این روش باشد.

نویسنده: سیده حوریه خوش قلب
منبع: http://www.triz-journal.ir/post/25