در این مختصر ابتدا توضیحات اجمالی در خصوص نشانه شناسی را مطرح می نماییم و پس از آن به ارائه ی مثال های عینی در این زمینه می پردازیم. 

بسیاری از محصولات جدای از ارزش های مادی، دارای بار و ارزش های فرهنگی و اجتماعی نیز می باشند. برای افزودن بار فرهنگی به محصول و همچنین فهم صحیح آن، ابزاری جز نشانه شناسی وجود ندارد. نشانه شناسی محصول به شکل امروزی آن را، رینهاردت باتر و کریپندورف در دهه ی 80، تحت تأثیر فلسفه اروپایی عصر حاضر در زمینه ی طراحی، توسعه دادند.

معناشناسی محصول در پی فهم چگونگی فرآیند ادراک، احساسات و ارزش هایی است که کاربران از ارتباط خود با اشیاء طراحی شده به دست می آورند. و تلاش می کنند که راهکارهایی را برای طراحی محصول ارائه کنند که بتواند این ادراک را به ابزاری برای انتقال هدفمند مفاهیم به دست طراحان بسپارد.

خصوصیت نمادین اشیاء ساخت بشر، در مفهوم شناختی و اجتماعی کاربردشان تعریف شده است. بر این اساس، نشانه شناسی محصول از یک سو به ارتباط بین«کاربر و تولید» و از سویی دیگر مربوط به اهمیت اشیاء در مفهوم اجتماعی و فرهنگی آن است. به هر صورت، همه ی کالاهای تولیدی، به واسطه ی شکل، رنگ، فرم، بافت و... وضعیتی خاص را ارائه می نمایند. آن ها با کاربر ارتباط برقرار می کنند. چه طراح تعهدی در طراحی داشته باشد، یا نه، پیام هایی که از این طریق به کاربر منتقل می شوند را معانی نشانه شناسی می گویند و طراح نه تنها باید بداند که چه پیامی را می خواهند منتقل کند، بلکه باید متوجه این نکته نیز باشد که کاربر با استفاده از این محصول قصد انتقال چه پیام یا پیام هایی را دارد.

این دانش در ابتدای قرن بیستم با تحولی بنیادی روبرو شد، به نحوی که می توان آن را دانشی کاملا نوین قلمداد نمود; زیرا هم به لحاظ رویکردها و هم به لحاظ حجم دستاوردها، نشانگر بابی مستقل در اندیشه است. این تحول، مدیون اندیشه ی نافذ دو اندیشمند به نام های "فردینانند دو سوسور " و "چارلز سندرس پیرس " است.

تفاوت بین سوسور و پیرس از نگرش دوگانه سوسور و سه گانه پیرس آغاز می شود. دو رکن نشانه، از دیدگاه سوسور عبارت است از; دال و مدلول که هیج یک جنبه مادی ندارند ولی در نگاه چارلز سندرس پیرس، یک الگوی سه گانه برای روابط درونی نشانه ارائه شده است که با دیدگاه ما به عنوان طراح و خالق محصولات فیزیکی نزدیک تر است. ارکان سه گانه ای که پیرس برای نشانه مطرح می کند عبارتند از:

• نمود یا خود نشانه: صورت و نمودی که نشانه به خود می گیرد.
• تعبیر یا تفسیر: معنا و مفهومی که از نشانه تعبیر و تفسیر می شود، که بستگی به سطح سواد مخاطب دارد.
• مصداق یا مرجع دلالت: موضوع یا مفهومی که نشانه به آن ارجاع داده می شود.

نمادها: در نمادها دال مشابه مدلول نیست، بلکه بر اساس رابطه ای دلبخواهی یا کاملاً قرار دادی به مدلول دلالت می کند. به بیان دیگر، این رابطه را باید یاد گرفت. ازجمله نشانه های نمادین می توان به زبان به طور عام، علامت های رمزی مُرس، چراغ های راهنمایی، پرچم های ملی و مشابه آن ها اشاره کرد.

شمایل: در نشانه های شمایلی، رابطه ی دال و مدلول مبتنی بر تشابه است، یعنی دال از برخی جهات (شکل ظاهری، صدا، احساس، بو) مشابه مدلول است. به عبارتی برخی کیفیات مدلول را داراست. برای مثال می توان از عکس، کاریکاتور، ماکت، نام آواها، استعاره ها، کاربرد صداهای واقعی در موسیقی، جلوه های صوتی در نمایش های رادیویی و... نام برد.

نمایه: دال در نشانه های نمایه ای دلبخواهی نیست، بلکه مستقیما به طریقی فیزیکی یا علّی به مدلول وابسته است. این رابطه را می توان مشاهده یا استنتاج کرد. نشانه های طبیعی (دود، رعد، جای پا، پژواک صدا، بوهای غیر ترکیبی و طعم ها)، نشانه های پزشکی (درد، ضربان قلب، خارش)، ابزار های اندازه گیری (بادنما، دماسنج، ساعت) و مواردی چون فیلم، نمای ویدویویی یا تلویزیونی، صدای ضبط شده روی نوار و سر انجام شاخص ها در زبان (مانند ضمایر شخصی، قیدهای مکان و زمان) را می توان از جمله نشانه های نمایه ای دانست.

حال به مثالی ظریف از درک کاربر از نشانه شناسی و کاربرد علم نشانه شناسی در طراحی می پردازیم:

تصویر 3- در طراحی  پخش کننده نور این لامپ از دیتیل های ظریف و زیبای هندسی استفاده شده است.

این کاربرد یک نشانه در طراحی محصول با رویکرد نشانه شناسی در پائین ترین سطح خود است اما داستان همچنان ادامه دارد.

استفاده از فرم در طراحی کاربردی گستره دارد و از نظر نگارنده در پائین ترین سطح کاربرد نشانه ها در طراحی است. هر چند برای درک کاربران باید از فرم ها استفاده نمود ولی طراحی در مفهوم متعالی خود برای انسان سازی و تعالی بشر نباید در دام مسائل اولیه تفکری قرار گیرد.

طراح لامپ های تصاویر ارائه شده در بالا به گفته کمپانی سعی داشته تا ارتباطی بین لامپ های حباب و ال ای دی برقرار کند و از فرم لامپ های حبابی برای لامپ هایی با تکنولوژیِ جدید تر استفاده کرده و در این راستا موفق بوده است.

علاوه بر این تشابه فرمی، طراح خواسته یا نا خواسته با استفاده از فرم های هندسی، تداعی ظریفی را برای ما به عنوان ساکنین این منطقه جغرافیایی ایجاد کرده و آن هم استفاده از این تقسیم بندی بوده است. ولی این داستان به همین جا هم ختم نمی شود.

برای ما به عنوان افرادی که کتاب های مولانا و خیام و حافظ می خوانیم و در این فرهنگ رشد کرده ایم و برای ما نور جنبه ماورایی دارد. علاوه بر فرمی که در این لامپ استفاده شده که همان تقسیم بندی هندسی و مشابهت آن با طاق ها و تیمچه هاست، یک نماد دیگر نیز استفاده شده و آن نور است.

"نور می تابد و درون و بیرون را روشن می کند". در معماری ما بارها و بارها جنبه متعالی نورپردازی و نور متعالی در کالبدی نسبتا مشترک ارائه شده است

حال بیائیم این ارتباط را برقرار کنیم:

• لامپ به عنوان روشنایی بخش، و ورودی نور تیمچه ها نیز در قالب روشنایی بخشی.
• تابیدن از بالا به پائین در تیمچه و لامپ.
• ارتباط فیزیکی و فرمی مابین این دو.
• خود نور به عنوان نماد روشنی.

در طراحی این لامپ طراح خواسته و ناخواسته برای ما معانی و مفاهیم خاصی را مطرح می کند و این نشانه هاست که ما را با این محصول همراه و درک این محصول را برای ما آسان می کند.

نویسنده: هانی سقائیان