- کاغذ بافتی از الیاف گیاهی است و مرغوبیت آن به مواد اولیه و چگونگی عمل آوری آن بستگی دارد.

از نظر کیفیت، بهترین کاغذها از الیاف کتان و پنبه به دست می آیند. کاغذ ساخته شده از چوب کاج در جای دوم و کاغذ نیشکر پس از آن قرار می گیرد.

کاغذ هم مثل پارچه پشت و رو دارد. روی کاغذ آن طرفی است که در کارخانه کاغذ سازی به طرف نمد قرار می گیرد و صاف تر است. پشت کاغذ آن طرفی است که در کارخانه زیر کار است و روی آبکش قرار می گیرد. چاپ بر طرف روی کاغذ مرغوب تر خواهد بود. چاپ رنگی بر طرف روی کاغذ نتیجه بهتری دارد.

برای صاف کردن پشت کاغذ آن را از زیر نوردهای پرس براق عبور می دهند. این کار "ساتیناژ " نام دارد. برای تشخیص پشت و روی کاغذ آن را برش می دهند، پس از برش، لبه الیاف به سوی پشت کاغذ خم می شوند و اگر لبه کاغذ را با انگشتان لمس کنیم متوجه لبه دار بودن یک طرف آن می شویم.

کاغذ های مرغوب تر دارای مواد سلولوزی بیشتری هستند و سفیدترند. کاغذ های نا مرغوب مواد چربی بیشتری دارند و زردترند. کاغذ های نامرغوب با گذشت زمان و به ویژه بر اثر گرما، شکننده می شوند و ممکن است موریانه آنها را بخورد.

کاغذ های گلاسه مرغوب ترین نوع کاغذ هستند که هر چه سنگین تر باشند (یعنی گرماژ آنها بیشتر باشد)، کیفیت چاپ روی آنها بهتر است. معمولا" کارهای رنگی و یا اعلا را روی کاغذ گلاسه چاپ می کنند. هر چه مقدار و تعداد رنگ ها بیشتر باشد، کاغذ گلاسه سنگین تری لازم است.

سطح کاغذ دارای خواب یا راه است. به هنگام چاپ باید کاغذ طوری به ماشین خورانده شود که راه آن موازی محور سیلندر باشد و در صحافی کتاب باید خواب کاغذ موازی عطف کتاب باشد.

هر گاه خواب یا راه کاغذ موازی عطف کتاب نباشد، برگ های کتاب حالت افتادگی ندارند بلکه به حالت ایستاده رو به بالا قرار می گیرند و خواننده آن را با فشار می خواباند، در نتیجه کتاب زودتر فرسوده می شود.

کارخانه های کاغذ سازی در دنیا، رول های کاغذ را به صورت ورق برش داده و سپس ورق کاغذ را در اندازه‎های گوناگون بریده و پس از بسته بندی در اختیار مصرف کنندگان قرار می دهند.

راه بی راه کاغذ و مقوا به دو صورت فلش و یا SG و LG LG نشان داده می شود. (Long Grain) یعنی اینکه راه کاغذ موازی ضلع بلندتر است و (Short Grain) یعنی راه کاغذ موازی ضلع کوچک تر می باشد. علامت نیزه هم روی لفاف کاغذ، نشان دهنده راه کاغذ است. یعنی اگر فلش موازی ضلع بزرگ تر باشد، راه کاغذ در جهت ضلع بزرگ تر است و اگر فلش در امتداد ضلع کوچک تر کاغذ قرار گیرد، راه کاغذ، ضلع کوچک تر است.

باید توجه داشت که راه کاغذ هنگام چاپ باید موازی محور سیلندر ماشین چاپ باشد. به عنوان مثال اگر یک نوع کاغذ 70 × 100 برای ماشین 5/4 ورقی راه باشد، وقتی آن را از وسط نصف کنیم که در ماشین دو ورقی استفاده شود، بی راه وارد ماشین خواهد شد. بنابراین بهتر است هنگام خرید کاغذ به راه وبی راه نسبت به ماشینی که قرار است آن را چاپ کند، آگاهی داشته باشیم.

- برای تشخیص راه یا خواب کاغذ، چند روش معمول است، از جمله:
1. کاغذ از طرف خواب آن خیلی راحت پاره می شود ولی اگر آن را با دست از طرف مخالف پاره کنیم، مقاومت دارد و با نیروی بیشتری پاره می شود.
2. اگر دو نوار از لبه پایینی و کناری کاغذ ببریم و کنارهم بگذاریم آن نواری که به راه نیست، لبه اش برمی گردد.

یکی از مشخصه ها برای شناخت کاغذ، گرماژ آن است. کاغذ تحریر 70 یا 80 گرمی و گلاسه 120 یا 135 گرمی واژه هایی آشنا در دنیای انتشارات هستند. این گرماژ نشان دهنده وزن یک متر مربع از آن نوع کاغذ می باشد. مثلا وزن یک متر مربع کاغذ 70 گرمی 70 گرم است. وزن کاغذ برش خورده از فرمول زیر تعیین می شود و شما به راحتی می توانید با وزن نمودن دقیق کاغذ برش خورده گرماژ آن را به دست آورید. واحد طول و عرض در این فرمول سانتیمتر می باشد.
گرماژ = طول × عرض / 10.000.000 × وزن کاغذ به کیلوگرم

در کاغذ های کاربن لس (NCR) که به کاغذهای خود کپی مشهور هستند باید توجه شود که این کاغذها زمان مصرف دارند و پس ازتاریخ مصرف، حساسیت خود را ازدست می دهند.

شرایط نگهداری و استفاده از کاغذها:
به جهت تأثیر منفی عوامل محیطی بر کیفیت کاغذها لازم است در صورت نیاز به نگهداری طولانی مدت کاغذهای مصرفی حتما شرایط زیر را رعایت فرمایید تا کیفیت آخرین واحد محصول مصرفی در حد مطلوب حفظ شود
• توصیه می شود برای استفاده بهتر و افزایش عمر دستگاه خود از کاغذهای استاندارد و با مشخصات معرفی شده در راهنمای دستگاه استفاده نمایید.
• از قراردادن کاغذ در محل های مرطوب، داراری گرد و غبار و دوده و در زیر نور مستقیم خورشید جلوگیری کنید.
• در صورت امکان کاغذ را داخل بسته نگهداری نمایید.
• حداکثر تعداد مجاز چیدن بسته ها بر روی یکدیگر را رعایت کنید. این تعداد با توجه به وزن محصولات متغیر است. افزایش تعداد بسته های روی هم موجب وارد شدن فشار مضاعف به بسته های زیرین و افت کیفیت می گردد.
•  شرایط محیطی مناسب برای نگهداری کاغذها دمای 15 تا 25 درجه سانتی گراد و رطوبت 30 تا 60 درصد RH می باشد.
• در صورت امکات کاغذها را بر روی پالت چوبی و یا پلاستیکی قرار دهید تا از رطوبت کف زمین در امان باشد.
• در هنگام چیدن کارتن ها دقت نمایید که به صورت ایستاده بر روی هم چیده شوند و از قرار دادن کارتن به صورت خوابیده جدا خودداری کنید. این عمل موجب آسیب دیدن لبه های کناری کاغذ شده و ممکن است موجب گیر کردن کاغذ در دستگاه شما شود.
• به نشانه ها و علائم روی بسته توجه کنید.

درجه بندی کاغذ و مقوا:
محصولات کاغذی بر اساس وزن هر متر مربع بر حسب گرم به دو دسته تقسیم می شوند:
الف) کاغذها که از یک لایه تشکیل شده اند و وزن هر متر مربع آنها بین 25 گرم تا 300 گرم است.
ب) مقواها که به طور معمول از لایه های متعدد تشکیل شده اند و وزن هر متر مربع آن ها بین 170 تا 600  گرم می باشد.

کاغذها:
مرز تقسیم بندی بین کاغذ و مقوا کاملا مشخص نیست و دلیل این امر این است که وزن سبک ترین مقوا از سنگین ترین کاغذ کمتر است در تعیین این مرز، کاربرد نسبت به وزن نقش مهم تری دارد. به طور کلی، کاغذ برای چاپ و مقوا برای بسته بندی استفاده می شود.
کاغذها بر اساس مواد تشکیل دهنده به دو گروه تقسیم می شوند:

الف) کاغذهای حاوی چوب یا کاغذهایی که از تفاله مکانیکی ساخته می شوند که انواع این کاغذها عبارتند از:
کاغذهای چاپ روزنامه که یا کلا از تفاله مکانیکی ساخته می شوند و یا مقدار کمی (حداکثر تا 15 درصد) تفاله شیمیایی تصفیه شده دارند. امروزه به طور روزافزون به جای تفاله مکانیکی از فیبرهای بازیافتی استفاده می شود.
کاغذهای مجله بدون پوشش که در ساخت این کاغذها به طور معمول از 50 درصد تا 70 درصد تفاله مکانیکی، 10 تا 25 درصد تفاله شیمیایی تصفیه شده و همچنین 15 تا 30 درصد سایر مواد افزودنی استفاده می شود.
کاغذهای پوشش دار مجله که حاوی 40 تا 60 درصد تفاله مکانیکی، 25 تا 40 درصد تفاله خاک اره تصفیه شده و 20 تا 35 درصد مواد پر کننده و رنگ پوششی می باشند.

ب) کاغذهای چاپی بدون چوب (کاغذهای ترم) که به طور عمده از تفاله شیمیایی و کمتر از 10 درصد تفاله مکانیکی ساخته می شوند. انواع این نوع کاغذها عبارتند از:
کاغذهای چاپ بدون پوشش که از 55 تا 80 درصد تفاله تصفیه شده چوب، حداکثر تا 30 درصد تفاله تصفیه شده خاک اره و 10 تا 30 درصد سایر مواد پرکننده ساخته می شوند.
کاغذهای چاپ روکش دار که در این نوع کاغذ ضخامت لایه پوشش به مورد استفاده کاغذ بستگی دارد.
انواع دیگر کاغذ عبارتند از:
 
کاغذهای بسته بندی و لفاف
کاغذهای تیشو
کاغذهای پشت چسب دار - لیبل
کاغذهای ضد چربی
کاغذهای دیواری

مقواها:
مقواها به طور عمده از تفاله های شیمیایی و مکانیکی و فیبرهای بازیافتی ساخته می شوند و مقوا ها را با توجه به مورد استفاده می توان به 4 دسته کلی تقسیم نمود:

الف) مواد خام مورد استفاده برای ساخت ورق کارتن بسته بندی که شامل لایه سطحی و لایه موج دار میانی ورق های کارتن می باشند.
ب) مقواهای جعبه که برای ساخت انواع جعبه مقوایی بسته بندی استفاده می شوند و شامل تقسیمات متعدد می باشند.
پ) مقواهای بسته بندی مایعات
ت) مقواهای گرافیکی که در ساخت محصولاتی از قبیل کارت، فایل، پوشه، محافظ و پوشش دهنده ها کاربرد دارند.

ابعاد کاغذ:
عرض کار یک ماشین چاپ معمولا هماهنگ با استانداردهای اندازه گیری بین المللی تعیین می شود. در اروپا استاندارد بین المللی ایزو (ISO) مورد استفاده قرار می گیرد. آمریکا از سیستم انگلیسی استفاده می کند و در ایران نیز برای اندازه گیری کارهای چاپی از استاندارد ورق (یک ورقی، دو ورقی، چهار و نیم ورقی) استفاده می شود که مشکلات عدیده ای در بر دارد. اول این که اندازه ورق با استانداردهای اروپایی و آمریکایی همخوان نیست و دوم آن که این اندازه دقیق نیست.

کاغذهای سایز ایزو شامل انواع کاغذها و مقواها با گرماژها و جنس های مختلف می شود. در سیستم ایزو، پنج مجموعه سایز وجود دارد. این سایزها A،RA،SR،B،C می باشند.

A: کاغذ سایز A به صورت استاندارد برش خورده هستند و برای کارهای چاپی که به صورت لب بر عرضه نمی شوند و به برش احتیاج ندارند مناسب هستند.
RA: دو درصد از سایز A بزرگ تر است. این سایز کاغذ برای کارهای چاپی لب بر و یا کارهایی که به یک برش مختصر احتیاج دارند و یا روی لبه کاغذ باید نوار کنترل رنگ (Color Bar) چاپ شود به کار می روند.

SR: ده درصد از سایز A بزرگ تر است. این سایز کاغذ برای کارهای چاپی لب بر و یا کارهایی که به لبه پهن برای برش بزرگ یا صحافی نیاز دارد و یا روی لبه کاغذ باید یک نوار پهن کنترل رنگ چاپ شود مناسب است.

B: معادل 18 درصد بزرگ تر از سایز A است. از این سایز کاغذ برای چاپ پوستر. نقشه و جداول دیواری استفاده می شود.
C: از این سایز کاغذ یا مقوا برای ساخت پوشه، پاکت و کارهایی که باید در قطع A4 برش بخورد استفاده می شود.

در هرکدام از این مجموعه ها، ابعاد ورق ها دو برابر یک سایز کوچک تر است. نسبت طول به عنوان مثال در سایز A ورق A0 یک متر مربع است. ورق A1 نصف A0 است و مساحت آن نیم متر مربع است. مجموعه ورق های سایز A از A0 (بزرگ ترین سایز) شروع شده و به  A10 (کوچک ترین سایز) ختم می شود. ورق A0 سایز اصلی و پایه است.

در آمریکا سایز A4 برابر با 11× ½ 8 اینچ است. از آنجائی که سایز A4 استفاده عمومی دارد. کسانی که با سیستم ایزو کار می کنند و به آن عادت دارند. برای سایزهای بزرگ تر از ضریب A4 استفاده می کنند. برای ماشین های رول در سیستم ایزو کاغذ به صورت رول در ابعاد A5 ، A4 ، A3 ، A2 و A1 عرضه می شود.

سایز کاغذ:
آنچه در بین دانشگاهی ها رایج هست تقسیم بندی براساس A و یا B و امثال آن است. مثل A4، اما کاغذی که در بازار موجود است و برای چاپ اوراق تبلیغاتی مصرف می شود غالبا در دو سایز است: اندازه 100*70 سانتی متر که اصطلاحا چهار و نیم ورقی می نامندش و 60*90 سانتی متر که به سه ورقی مشهور است.

کاغذهای استاندارد بر اساس برش های A یا B یا C به این شرح هست:

کاغذ پشت چسبدار معمولا در اندازه 51*70 سانتی متر عرضه می شود.

تعداد برگ های کاغذ در یک بسته:
برای ضخامت 100 گرم به پائین در بسته های 500 تا بسته بندی می شود و برای کاغذهای تا ضخامت 170 گرم در بسته های 250 برگی و برای ضخامت های بالاتر، از بسته های 125 یا 100 تائی استفاده می شود. برای برش کاغذ و استفاده به صورت A4 از سایز 4 ورقی (72*90) استفاده می شود. برای چاپ کتاب رقعی از کاغذ سه ورقی و چاپ کتاب وزیری از کاغذ چهار و نیم ورقی استفاده می شود.

خصوصیات مهم فیزیکی مقوا و کاغذ:
1. میزان رطوبت: کاهش وزن کاغذ و مقوا پس از خشک شدن تا رسیدن به وزن ثابت.
2. میزان خاکستر: میزان خاکستری که پس از سوختن باقی می ماند.
3. سنگینی: جرم یک متر مربع کاغذ بر حسب گرم
4. ضخامت: ضخامت کاغذ و مقوا
5. تعداد لایه ها و ابعاد: ابعاد ورق و تعداد لایه های فلوت و لاینر تشکیل دهنده ی مقوا.
6. لمس: نسبت ضخامت کاغذ و مقوا بر حسب یک هزارم میلی متر به سنگینی آن بر حسب گرم در متر مربع.
7. جهت ساخت: جهت عمده ی الیاف سازنده ی کاغذ.
8. درجه ی چسبندگی یا جذب آب: میزان مقاومت کاغذ و مقوا در مقابل جذب آب.
9. کشش لوله ی مویین: میزان بالا رفتن آب بر حسب میلی متر.
10. پرداخت: شامل پرداخت یک طرفه، براقی و نمای بدون پرداخت.
11. رنگ: سفید یا رنگ نشده، کم رنگ، پر رنگ، نیمه رنگ.
12. تمیزی: ناتمیزی، طبیعی، تمیز.
13. نفوذ هوا: تخلخل و میزان عبور هوا از منافذ.
14. صافی، صیقلی بودن. زبری: صافی و زبری سطح رویی یا زیرین.
15. کاسی: پیچ و تاب ورقه های مقوا.
16. بافت: چگونگی تشکیل و بافت تشکیل دهنده ی کاغذ یا مقوا.
17. براقیت: میزان انعکاس نور که به صورت غیر براق، کمی براق، نیمه براق و براق می باشد.

خصوصیات مهم مکانیکی مقوا و کاغذ:
1. مقاومت به سایش
2. کاهش مقاومت در برابر رطوبت
3. مقاومت به مواد چرب
4. خمش مقوا
5. مقاومت به جداشدن لایه ها
6. مقاومت به لایه لایه شدن
7. لهیدگی
8. مقاومت در مقابل کشش تا حد گسیختگی
9. مقاومت به تا خوردن
10.  مقاومت سطحی مقوا
11.  مقاومت در برابر سوراخ شدن
12.  مقاومت در برابر پاره شدن
13.  لیسه (نفوذ پذیری کاغذ نسبت به هوا)

اثر عوامل محیطی بر روی کاغذ و مقوا:
عوامل مهم و موثر بر بسته های مقوایی و کاغذی شامل رطوبت، دما، نور، گرد و غبار، عوامل بیولوژیکی، اسیدها و بازها می شوند.

رطوبت: با توجه به این که مقوا و کاغذ از الیاف چوبی تهیه شده اند و با توجه به خاصیت جذب آب چوب، بسته های ساخته شده از کاغذ و مقوا به مرور زمان رطوبت نسبی محیط را جذب نموده و با محیط اطراف به حالت تعادل در می آیند. در صورت عدم استفاده از آهار و مواد افزودنی ضد رطوبت، الیاف رطوبت را به خود جذب می نمایند. همچنین پیوند میان الیاف سست تر می شود. در رطوبت های بسیار بالا الیاف و لایه های کاغذ و مقوا از هم جدا و متلاشی می شوند. رطوبت، مهم ترین عامل محیطی مخرب مقوا، کاغذ معمولی و فاقد آهار به شمار می رود.

دما: سبب خشک تر شدن الیاف می شود و اثر چندانی بر چسب و مقاومت کاغذ و مقوای کارتن ندارد (غیر از چسب های ترموپلاستیک). ولی دمای بالا ممکن است سبب تغییر رنگ، قوس برداشتن مقوا، سوختن و به همراه رطوبت منجر به رشد عوامل بیولوژیکی و مخرب شود.

نور: نور اگر سبب افزایش دما نشود، به تنهایی اثر چندانی روی کاغذ و مقوا نداشته و فقط ممکن است سبب تغییر رنگ ظاهری، سطحی و کم رنگ شدن علایم و تبلیغات چاپی روی آن ها شود. در صورت استفاده از چسب، نور سبب ضعیف شدن بعضی از اتصال ها نیز می شود.

گرد و غبار: ممکن است سبب سست شدن چسب های بین لایه ها و فرسایش سطحی کاغذ و مقوا شود، ولی به طور کلی اثر قابل توجهی بر آن ها نمی گذارد.

عوامل بیولوژیک و مخرب: شامل باکتری ها،کپک ها، حشرات و جوندگان هستند که باید از کاغذ در برابر آن ها حفاظت شود.

اسیدها و بازها: کلیه ی اسیدهای غلیظ قوی مثل اسید سولفوریک، اسید کلریدریک و... بر کاغذ و مقوا موثر می باشند. اسیدهای ظعیف و رقیق نظیر اسید استیک و اسید فرمیک اثر کم تری دارند. این اثر بیش تر روی مقوا و کاغذهای بدون پوشش و یا کاغذ و مقواهایی که آهار چندانی ندارند مشهود است. قلیایی ها نیز با غلظت بالای 17% بر کاغذ و مقوا اثر می گذارند.

روغن ها و مواد چرب: از مقاومت کاغذ می کاهند و استحکام اولیه ی آن ها را کاهش می دهند (مگرآن که به صورت مقاوم به چربی تهیه شده باشند یا با مواد دیگر پوشش یا لمینت گردیده باشند).

منابع:http://behfar-co.com
+ علم بسته بندی کاغذی و مقوایی، تالیف گروه کارشناسی بسته بندی معاونت نگهداری