طراحی خودرو، یکی از مهم ترین و حیاتی ترین مراحل اولیه از تولید یک خودرو به شمار می آید که گاهی کار ساده ای به نظر می آید، این در حالی است که طراحی تا ساخت یک مدل پروتوتایپ، و در نهایت عرضه یک محصول جدید کاری گروهی است که تخصص های خاص و پیچیده ای را طلب می کند و ارائه محصول نهایی، بسته به مسائل مختلف و امکانات نرم افزاری و سخت افزاری گروه طراحی، همچنین چیره دستی اعضای گروه، زمانی در حدود دو تا پنج سال را طلب می کند و چه بسا یک خودرو تا عرضه نهایی، چندین بار مورد بازنگری و طراحی مجدد قرار گیرد.

در مرحله نخست هدف و هویت برند Brand خودرو و چشم انداز شرکت برای ایجاد یک محصول جدید در نظر گرفته می شود که داده های اولیه از طرف مرکز استراتژیک شرکت، بر مبنای آمار بازاریابی و فیدبک های بازار هدف مورد نظر بوده، و همین داده ها و اطلاعات، عمر محصول در بازار رقابتی خودرو، کلاس و رده بندی خودرو را مشخص می کند. درست بودن اطلاعات اولیه و دقت در صحت آن، باعث موفقیت و یا عدم موفقیت محصول نهایی در بازار می شود.
 
این اطلاعات در نهایت ماحصل نهایی را مشخص خواهد کرد که گاهی انتقال، تغییر و حذف موارد و اقلامی را در موتور، محورها، شاسی و... را در بر خواهد داشت و همین تصمیمات و مقدار سرمایه گذاری در نظر گرفته شده برای آن، باعث مشخص شدن قیمت نهایی محصول شده و در بعضی از موارد در حد تغییر در پوسته و ظاهر خودرو، چیزی مانند جراحی پلاستیک Face Lift باقی می ماند (نمونه آن را در محصول پژو پارس و پراید 132 می توانید ببینید) که هزینه کمتری را می طلبد، اما با رقابتی تر شدن بازار و پیشرفت رقبا، تغییر کلی فرم خارجی و داخلی یک خودرو Redesign برای بقای یک کارخانه و راضی نگه داشتن طرفداران و به دست آوردن بخش بالقوه بازار، در هر سه الی پنج سال، دیگر جزو واجبات قلمداد می شود.
 
کار از آنجا آغاز می شود که بر اساس داده های بخش بازاریابی و تصمیمات مدیریتی، ابعاد خودرو شامل: طول، عرض، ارتفاع، فاصله بین دو محور Wheel Base، اورهنگ جلو و عقب Front & Rear Overhang و فاصله عرضی بین چرخ های جلو و عقب Front & Rear Track به همراه داده هایی مانند کلاس و رده بندی خودرو، نوع کاربرد آن و سن و جنسیت استفاده کنندگان، به تیم طراحی اعلام می گردد که یا باعث تغییر محصول موجود می شود و یا به عنوان ارائه رده بندی و محصول جدید در نظر گرفته می شود. در این مرحله، میزان رابطه و نسبت بین ایجاد فرم های نوظهور و خلاقانه، و فرم هایی با محافظه کاری بیشتر، ساده تر، با در نظر گرفتن المان های جا افتاده پیشین در محصولات نسل قبل، دستور کار طراحی به تیم ابلاغ می گردد. لازم به توضیح است که استفاده بیش از حد از فرم های نوظهور و خلاقانه در یک خودرو، امکان وارد کردن شوک به بازار را تقویت کرده، و فروش را بالاتر ببرد، ولی این بر تمامی اهل فن ثابت شده است که چنین حرکت هایی در کوتاه مدت جالب است، اما همانند چیزی که مد می شود، عمرش هم کوتاه بوده و از مد هم خارج می شود. به عبارت دیگر عمر مفید اینگونه از طرح ها کوتاه تر است و حتی اگر در خلاقیت و نوآوری بیش از حد اغراق شود و با تحسین مخاطبین و بینندگان مواجه شود، اما مردم به خاطر خاص بودن آن کمتر رقبت به خرید آن خواهند داشت. این در حالی است که طرح های محافظه کارانه هم، برعکس مورد قبلی ممکن است کمتر جلب نظر کند، اما به مرور زمان به دل نشسته و عمر بیشتری داشته و حتی در مواردی جزو کارهای کلاسیک و همیشه جاودان می گردند.

بعد از در نظر گرفتن تمامی مواردی که در بالا ذکر شد، طراحان صنعتی استایلیست، اقدام به طراحی اولیه Sketch از نماهای مختلف و پرسپکتیو های گوناگون می کنند و در این مرحله آنان توسط ابزارهای سنتی دستی مانند مداد، خودکار، مارکر و گچ پاستل، طرح های اولیه و آزادانه خود را ارائه می کنند. امروزه با پیشرفت علوم رایانه ای، این مرحله از کار هم توسط نرم افزارهای ترسمی دو بعدی مثل فوتوشاپ و پینتر هم انجام می گیرد که امکان تصحیح و تغییر بیشتری را در اختیار ترسیم گران و طراحان قرار می دهند. البته غالباً آزادی عمل در ابداع فرم باعث این می شود که در اغلب موارد، برای تشدید در عناصر خاصی از بدنه مانند رینگ و لاستیک، طراحان کمی اغراق آمیزتر به کار خود نگاه می کنند که معمولاً در مراحل بعدی کار، این اغراق ها تعدیل می گردند، اما تا جایی که امکان دارد و امکانات ساخت و محدوده هزینه ها اجازه دهد،در حفظ موارد اشاره شده تلاش می شود. اسکچ ها و رندرینگ های فوق، برای رسیدن به فرم نهایی گاهی به صدها عدد می رسد که در اینجا مدیر طراحان، با نظارت مستمر و ارائه راهکارهای نوین به طراحان، مسیر کار نهایی را هدف مندانه و آگاهانه کنترل کرده، و طی جلسات متعدد با مدیریت کارخانه و تیم های امکان سنجی و تولید، در نهایت چند طرح را برای تکمیل بیشتر انتخاب می کنند.

در مرحله بعدی با گرفتن چراغ سبز از تیم های امکان سنجی، بازاریابی، طراحی، ساخت، ارگونومی و... مرحله نقشه کشی و ترسیم چهار نمای خودروها فرا می رسد که این بار هم توسط نرم افزارهای مربوطه دو و سه بعدی در مقیاس های 5/1 و 1/1، و در ابعاد طبیعی به وسیله نوارهای چسب مخصوص مشکی رنگ با قطرهای مختلف Tape Drawing خودرو ترسیم شده و تمامی موارد ارگونومیک و ابعاد و اندازه ها بعد از تصحیح شدن و رسیدن به حالت ایده آل، داده های مربوطه به بخش مدل سازی رایانه ای انتقال می یابد، و در این بخش توسط دستگاه های سی ان سی بزرگ، مدل های توپر Black Box در مقیاس های 1:5 و 1:1 ساخته شده، و مورد مطالعه قرار می گیرند. در همین جا هم مواردی مانند آزمایش ضریب استهلاک بدنه با هوا در سرعت های مختلف Aerodynamics و انعکاس های محیط بر روی بدنه و رنگ خودرو مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.

مرحله بعد از مدل سازی، و بعد از تصمیم نهایی به فرم اصلی مورد نظر، نوبت به ساخت مدل پروتوتایپ Prototype می رسد که در اینجا صنعت گران چیره دست و با سابقه کارخانه، با تکنیک های مختلف و ساخت قالب های موقت و روش های راپیدپروتوتایپینگ Rapid Prototyping، جزء به جزء و با دقت فراوان، کلیه عناصر بدنه را نمونه سازی می کنند و مدل کاربردی، و با دقتی را ساخته و پرداخته می کنند که معمولاً این مدل ها بسته به تصمیم مدیریت، در نمایشگاه های معروف خودرویی به معرض دید عموم و علاقه مندان قرار خواهند گرفت و بازتاب عکس العمل Feedback بازدیدکنندگان هم به دقت بررسی می شود.

بخش طراحی داخلی خودرو Interior Design هم، گاهی با دقتی بیشتر و مضاعف به موازات بخش طراحی خارجی Exterior Design و با هماهنگی کامل، موارد اشاره شده بالا را انجام می دهند و تیم حرفه ای خاصی هم در مورد نحوه نورپردازی، جنسیت بافت پارچه و یا چرم صندلی ها، تزئینات داشبورد و... در این بخش مشغول به کار خود بوده و در نهایت تمامی قطعات و عناصر بدنه با دقت فوق العاده بالا توسط کامپیوتر به صورت سه بعدی و با در نظر گرفتن استانداردهای جهانی و رعایت مواردی مانند ارگونومیک پکیجینگ، آنالیز هزینه ها، آنالیز استحکام، آنالیز جریان سیالات،قابلیت ساخت و مونتاژ، قابلیت تغییر پذیری عملکرد و قابلیت بازیافت و استفاده مجدد طراحی و ساخته می شوند.

در اینجا هم به نظر می رسد که کار طراحی و ساخت به پایان راه خود رسیده است، در حالی که کار اصلی بخش تولید، و طراحی خطوط تولید آغاز شده و به عبارت دیگر، این ابتدای راه است. یک خودرو شامل هزاران قطعه با جنسیت های مختلف است که هماهنگی ساخت آن با کیفیت بالا و در حد معقول در مجموعه کارخانه و خارج از مجموعه کارخانه، احتیاج به دقت و نظم فراوان داشته و دارد.

شاید بدقولی، بی دقتی و... در این راه، باعث شده که ما در کشور عزیزمان ایران، بعد از سالیان متمادی، چشمانمان به محصولات قدیمی پژو و پراید عادت کند و همچنان در آرزوی ساخت خودرویی جدید، ارزان و با کیفیت روزشماری کنیم.

منبع: ماهنامه دنیای خودرو، فرزاد برخورداری