خودروهایی که به تولید می رسند، غالباً در یکی از گروه های کاربردی گنجانده می شوند، که فراخور نیاز و میزان استفاده مصرف کنندگان، میزان تولید آنان هم متفاوت است. امروزه گستره تنوع خودروها، بقدری گسترده شده، که بد ندیدیم در مقاله پیش رو به مختصر به آن اشاره شود. اما ذکر این نکته خالی از لطف نیست که هرسال، این تنوع وسیع تر شده، و خودروهای کاری و تفریحی بیشتری تولید می شود. این تنوع در کشورهای مختلف، بسته به میزان درآمد عمومی مردم متفاوت است. در کشورهای پیشرفته بعضا داشتن 3 خودرو برای یک نفر دیگر امری عادی تلقی شده و کاربران این محصولات، بسته به نوع کاربرد آن در کار، جابجایی و یا تفریح، از انتخاب وسیعی برخوردار بوده و یکی از روموز موفقیت کارخانجات خودرو سازی در دنیا، پوشش دادن کلیه و یا بخش عمده ای از همین رده بندی ها در تولیدات خویش می باشد. تا حدی که نبود یکی از انواع رده های یک خودرو، می تواند مشتری مشکل پسند امروزی را، به مارک و برَند دیگری هدایت کند.

دانستن رده و کلاس یک خودرو، و مناسب بودن آن جهت کاربری خاص، می تواند در انتخاب آن برای خریدار کمک به سزایی کند. چه بسا خودروهایی که در سرزمین ما "ایران"، به دلیل عدم انتخاب درست، بانی حوادث دلخراش در جاده ها شده، و یا حداقل باعث به وجود آمدن هزینه اضافی و سربار، همچنین دردسرهای ترافیکی برای هم وطنانمان شده اند.

Sedan: سدان ها، شاید یکی از بیشترین انواع از خودروهای در حال تردد بر روی کره زمین باشند، که احتمالاً، بشر اولین تصوری را که می تواند از یک خودرو داشته باشد، همین گونه سدان است. سدان در آمریکا به نام سالن معروف بوده، در بعضی از کشورها هم به نام Notchback هم خوانده می شوند که خودروی چهار دربی است که در انتهای بدنه، به یک صندوق برای حمل بار منتهی می شود. اما همین سدان طیف وسیعی از اندازه ها را شامل می شوند که از آن می توان به سدان های کوچکی، مانند کیا پراید، تویوتا یاریس صندوق دار و یا مزدا 121 یاد کرد، که غالباً این خودرو ها در ابتدای امر به صورت بدون صندوق یا هاچبک ساخته شده اند، و با اضافه شدن صندوق بار، تبدیل به سدان های کوچک شده اند.

سدان های اندازه متوسط، کمی از مورد اشاره شده قبلی بزرگ تر بوده، که به نمونه قابل لمس آن، می توان به خودروهای تویوتا کرولا، رنو مگان، و یا مرسدس سی کلاس اشاره کرد. که البته در استاندارد آمریکایی، این گونه از سدان ها، در رده سدان های کوچک شمرده می شوند و خودروهایی مانند تویوتا کمری، هیوندای سوناتا و مرسدس بنز E کلاس را می توان در رده سدان های اندازه متوسط نامید.
 
البته سدان های بزرگ هم هستند که ابعاد آنها حدود 5 متر و یا بیشتر بوده و فضای داخلی بزرگ و دلنشینی دارند. مانند هیوندای آزرا، تویوتا آوالون و مرسدس بنز اس کلاس. لازم به توضیح است که، بسته به میزان بزرگ بودن سدان ها، به همان نسبت هم ایمنی و آسایش آنها افزایش می یابند، و در مسافت های طولانی تر، راحتی بیشتری را به ارمغان خواهند آورد. این در حالیست که باز هم به همان میزان، مصرف سوخت افزایش پیدا می کند، و رانندگی آن در ترافیک پرتراکم شهری نیز مشکل تر خواهد شد.

Limousine: لیموزین ها، که غالباً به ماشین های تشریفات معروف هستند، گونه ای از سدان های بزرگ هستند که به صورت تولید کم و به صورت کاملاً سفارشی توسط کارخانه سازنده و یا کارگاه های جانبی متفرقه، به صورت کشیده تر ساخته می شوند که استفاده آن بیشتر جنبه تشریفاتی دارد و با افزایش فاصله بین دو محور، طبق سفارش مشتری طیف وسیعی از امکانات سفارشی را جهت رفاه سرنشینان عقب آن تدارک دیده و گونه ضد گلوله و حتی ضد نارنجک آن هم جهت استفاده های رؤسای دولت و کاربردهای دیپلماتیک استفاده می شود. معمولاً این خودروها، از گونه ای هستند که باید توسط راننده خاص هدایت شوند، و مالک آن در عقب مستقر می شود و قیمت بالایی دارند که معمولاً به دلیل استفاده روزمره کم، در مراسم کرایه می شوند و کمتر توسط افراد عادی خریداری می شوند. طول بعضی از این خودروها، به 10 متر هم می رسد.

Station Wagon: اگر در خودروهای سدان، فضای صندوق عقب را با فضای داخل اتاق به صورت یکدست کنیم، به خودروی استیشن می رسیم که حجم بالاتر فضای بار در این خودروها، مصرف آن را مخصوصاً در کشورهای اروپایی پر طرفدار کرده است؛ تا جایی که تقریباً هر سدانی در اندازه متوسط در مدل "لیفت بک" نیز ارائه می شود. معمولاً خودروهای استیشن واگن در ناحیه پشت محور عقب، با کمی افزایش طول عرضه می گردند، که این امر باعث افزایش حجم فضای بار در آنها می شود.

Lift Back: یک خودروی سدان را در نظر بگیرید، سپس از انتهای سقف آن، با شیبی ملایم به لبه صندوق عقب متصل کنید، به نحوی که درب صندوق بار، با شیشه عقب، به صورت یک دست باز شود. به این خودرو لیفت بک گفته می شود. لیفت بک چیزی حد میان سدان، هاچبک و استیشن واگن است. شما در یک خودروی لیفت بک، با خواباندن ردیف دوم صندلی ها، می توانید به فضای قابل توجه ای برای حمل اسباب و اثاثیه دست پیدا کنید. همچنین باز شدن شیشه عقب، بهمراه درب صندوق بار در اینگونه از خودرو ها، به راحتی قرار دادن بار در فضای عقب افزوده است، اما توجه این نکته هم خالی از لطف نیست که همین باز ماندن درب عقب، در گرمای تابستان و سرمای زمستان، باعث حدر رفتن حرارت کنترل شده فضای نشیمن سرنشینان می شود. گونه دیگر این خودروها بنام Fastback خوانده می شوند، که تفاوت آنها با گونه لیفت بک در محل اتصال شیشه، با لبه درب صندوق بار می باشد. به عبارتی اگر شیب شیشه عقب، با لبه درب صندوق بار، در یک راستا باشد، آن خودرو "فست بک" خوانده می شود و نمونه آن را نیز می توانید در نسل دوم خودروهای فولکس واگن پاسات (از انواع وارداتی در جنگ اول عراق و امریکا) ملاحظه کنید. اما اگر تداخل شیب شیشه عقب و درب صندوق بار، ایجاد یک پله کوچک بکند، مانند خودروی سیتروئن زانتیا، آن خودرو در دسته خودروهای لیفت بک به حساب می آید.

Hatch Back: هاچبک ها، همان خودروهای کوچکی هستند که به خاطر حذف صندوق بار در عقب، و کوچکی نسبی ابعاد بدنه خود، همچنین قابلیت مانور بالا در شهر و مصرف نسبتا کم آنها، مورد توجه جوانان و خانواده های کوچک قرار دارد. شاید برای یادآوری بتوان یکی از معروف ترین هاچبک های دنیا را خودروی فولکس واگن گلف را خواند که با تولد خود در میانه دهه هفتاد میلادی، باعث به وجود آمدن رقابت شدیدی در این رده از خودروها شد، از آن زمان تا کنون تقریباً هر خودرو ساز اروپایی، در سبد محصولات تولیدی خود یک و یا چند هاچبک را هر ساله به دنیا معرفی می کند. این گروه از خودرو ها را در سه رده و اندازه بزرگ مانند فولکس گلف، اندازه متوسط مانند فولکس پولو و اندازه کوچک، مانند فولکس لوپو در بازار ملاحظه کرد. یکی از ایرادات بزرگ این خودرو ها، فضای کم حمل بار درآن است، که معمولاً این محل محدود به فضای حد میان پشت صندلی عقب و درب بار می شود که تنها مناسب قرار دادن چند ساک دستی برای سفرهای کوتاه می شود. همچنین ایمنی پایین تر این خودروها، در تصادف های جاده ای و بیرون شهری، استفاده این خودروها را در شهر های مناسب کرده است. اما قیمت کم، مصرف پایین و رانندگی آسانتر، برگ های برنده این خودروهای کوچک شهری به حساب می آیند.

Coupe: عموماً به خودروهایی که به جای چهار درب برای سوار و پیاده شدن، از دو درب بزرگ تر استفاده می کنند، خودروهای کوپه گفته می شود. اما اگر این خودرو در ابعاد نسبتاً بزرگ، با توانایی های خاص اسپورت عرضه شود و معمولاً جایگزین خوبی برای سفرهای بیرون شهری جاده ای محسوب می گردند. این خودروها با داشتن صندوق بار بزرگ و فاصله بین دو محور نسبتاً بلند و توانایی حمل چهار نفر را به راحتی داشته باشند، به خودروهای GT و یا Ground Tourism معروف هستند که برای مثال از آنها می توان به خودروی مرسدس بنز CL کلاس و یا نیسان اسکای لاین اشاره کرد.

MPV: ام پی وی ها و یا به عبارتی Multi Purpose Vehicle گونه ای از خودرو ها بوده، که همان گونه که از نام آن می توان دریافت، خودروهای چند منظوره ای هستند، که به دلیل کاربردهای متفاوتی که دارند، ارتفاع کلی آنها نسبت به خودروهای دیگر سدان کمی بیشتر بوده و طول درپوش موتور هم، به دلیل قرار گیری عرضی موتور، نسبت به محور طولی، کوتاه تر شده، فضای بار آنها هم مانند خودروهای هاچبک، نسبتاً کم است، اما به همین نسبت به فضای نشیمن سرنشینان اضافه شده است، که غالباً همین افزایش طول در فضای داخلی، توانایی نصب ردیف سوم صندلی ها را در برخی از این خودروها را نیز داده است که معمولاً به صورت مخفی در کف خودرو پنهان می شوند. این رده از خودروهای ام پی وی نیز در سه اندازه کوچک، متوسط و بزرگ ارائه می شوند که از اندازه کوچک آن می توان به دوو ماتیز اشاره کرد. گونه اندازه متوسط آن هم چیزی شبیه مرسدس بنز B کلاس می شود. و به اندازه بزرگ آن هم می توان به مزدا MPV اشاره کرد.

VAN: ون ها هم گونه ای از خودروهای کاریردی هستند که در انواع مدل های مختلف و با طیف وسیعی از اندازه ها و چیدمان داخلی عرضه مگردند. البته گونه ون، به طور خالص خودرویی کاریست که بر خلاف خودروهای سبک شهری، شاسی آن به صورت جداگانه ساخته می شود و بدنه بر روی آن نصب می گردد. این بدنه که غالباً به صورت ساده و به شکل کانتینر شبیه است، با دو درب کشویی در کناره ها، و دو درب لولایی در انتها، و یا یک درب بازشونده به سمت بالا در عقب، توانایی تغییر کاربرد به صورت وسیعی را دارند. همچنین استفاده از سقف بلندتر در این خودروها، توانایی حمل بار و حرکت سرنشینان را در آن افزایش می دهد. معمولاً ون های Full Size، کامیونت های کوچکی هستند که محل بار و اتاق راننده آن یکدست ساخته می شوند. اما در گونه مینی ون Mini Van، ابعاد کوچک تر شده، محل قرار گیری موتور در جلو و یا میان صندلی راننده و کمک راننده آن می باشد. اندازه های مینی ون فراخور استفاده آن از ناحیه طول کمی بیشتر از یک خودروی سدان اندازه متوسط هستند، درب های جلو لولایی بوده و درب های کناری به صورت کشویی به عقب می روند، و بین سه تا چهار ردیف صندلی مجهز هستند. نمونه های ون کوچک را در ناوگان تاکسیرانی شهری در کشورمان ایران می توانید ببینید که ون دلیکا، و خودروی ون نارون نمونه هایی از آنها هستند. اما باز هم گونه ای کوچک تر هم عرضه می شود، که به میکرو ون Micro Van معروف هستند. میکرو ون ها در ابعادی در حد یک هاچبک کوچک، و با مدد عرض کم خود، توانایی حمل زیاد و مانور بالایی را در ترافیک شهری دارند، و به عنوان خودروهای خدماتی در سراسر دنیا، به خصوص خاور دور به خدمت مشغولند. نمونه های آن در سال های قبل به ایران تحت نام های ایسوزو و سوزوکی، با موتور کوچک سه سیلندر عرضه میشد که امروزه نبود یک خودروی کوچک ارزان در همان قواره در کشورمان ملموس هست.

CCV: پیش از ظهور خودروهای رنگارنگ اس یو وی، خودروهای کاری و بیابانی مانند جیب رانگلر و لندررور دیفندر، که عمدتاً خودروهای بیابانی، با رانندگی خشک و توانایی های بالای راندن در مسیرهای صعب العبور و بیابانی، در رده خودروهای CCV و به عبارتی دیگر Cross Country Vehicle قرار می گرفتند. هنوز با وجود پررنگتر شدن اس یو وی ها، برای کسانی که کار آنها ایجاب می کند که مسیرهای خارج از جاده بیشتری را تردد کنند، طرفداران پروپا قرص زیادی دارند که عمدتاً به عنوان خودروهای سازمانی استفاده می گردند. خودروهای فوق الذکر، دارای شاسی جدا از بدنه بوده و توانایی حمل و یا کشش بار نسبتاً بلایی را نیز دارند که در انواع و اقسام سه درب، چهار درب و وانت دوکابین عرضه می گردند. گشتاور بالای موتور، و توانایی بالای گیربکس دو دیفرانسیال این خودروها مثال زدنی است.

SUV: یکی از پرطرفدار ترین خودروهای تولیدی در دنیا، گونه اس یو وی ها هستند، یا به عبارت بهتر Sport Utility Vehicle یا خودروهای ورزشی و کاربردی دو دیفرانسیال. از نظر ابعاد بیرونی، چیزی مانند خودروهای CCV بوده که توانایی های رانندگی آن در داخل جاده های درون شهری، بر توانایی راندن خارج از جاده آن برتری دارد و با توانایی بالای موتور و فضای داخلی بزرگ و لوکس، با ارتفاع بیشتری که در راندن دارند، حس بهتری نسبت به خودروهای سدان داشته، و به دلیل ابعاد بزرگ تر خود، ایمنی بالاتری هم دارند. این گونه از خودروها با موتورهایی از 2 لیتری به بالا، و معمولاً با موتورهای شش سیلندر وی شکل 5/3 لیتری عرضه می گردند که به دلیل ابعاد بزرگ و وزن سنگین خود، مصرف بالاتری را دارند و غالباً به عنوان خودروی دوم و یا سوم برای افراد متمول استفاده می شود. همچنین این خودروها هم در انواع کوچک، متوسط و بزرگ ارائه می شوند که برای مثال در نمونه های آن، می توان به سوزوکی گراند ویتارا در نوع کوچک آن و نیسان مورانو در نوع اندازه متوسط آن اشاره کرد. همچنین خودروی فورد Excursion هم از انواع اس یو وی در ابعاد بزرگ محسوب می گردد.

SAC: جدیدترین رده خودروهای اسپورت با توانایی حرکتی خارج از جاده، گونه Sport Activity Coupe محسوب می شوند که در این رده، ترکیب حس تحرک بالای اس یو وی و حس ورزشی خودروهای کوپه در قالب یک خودرو، باعث تولد خودرویی نوظهور مانند بی ام و X6 شده است. با کمی جست و جو بر روی میز آتلیه های طراحی شرکت های خودرو سازی بزرگ دنیا، می توان پی برد که طراحی و ساخت چنین خودروهایی در دستور کار طراحان قرار گرفته شده است، و این موضوع نمایانگر رقابت شدید در بخش های بالقوه بازارهای بین المللی در دنیا می باشد.

Crossover: در لغت به معنای دو رگه می باشد. اگر شما مجموع توانایی خودروهای هاچبک، ام پی وی و اس یو وی را به صورت پنجاه درصد در یک محصول جمع آوری کنید، به خودروی کراس اور خواهید رسید. خودرویی که ارتفاع کف آن از زمین مابین خودروهای سدان و اس یو وی است، فضای داخلی آن معادل یک ام پی وی با سه ردیف صندلی می باشد، ارتفاع اتاق آن هم حس رانندگی اس یو وی را عرضه می کند، خودرویی است مانند مرسدس R کلاس، و یا کرایسلر پاسیفیک که این خودروها هم، یکی از جدیدترین رده های تولیدی محسوب می شوند، و رفته رفته جای خود را در بازار پیدا می کنند.

Micro Cars: گونه ای از خودروهای کوچک شهری هستند که طول آنها از سه متر کمتر بوده، و توانایی حمل دو، و بعضاً چهار نفر را با موتورهای به حجم یک لیتر به بالا دارند. شاید یکی از شاخص ترین این خودروها را بتوان اسمارت For Two نامید و جدیدترین گونه تولیدی این کلاس هم خودروی کوچک شهری تویوتا IQ می باشد.

Convertable: خودروهای کانورتیبل و یا کابریولت، گونه روباز و بدون سقف خودروها می باشند که در انواع رده های اسپورت و هاچبک و جی تی خودرو ها عرضه می گردند. این خودروها، در دو گونه با سقف فلزی تاشو، مانند مرسدس SLK و پژو 307 CC و سقف پارچه ای تاشو، مانند بی ام و سری 6 کابرویولت عرضه می شوند.

Targa یا T-top:خودروهایی که ستون وسط B آنها، بر روی سقف امتداد دارد، و تنها ناحیه سقف جلوی این ستون باز می شود، به خودروهای تارگا Targa و یا تی تاپ T-Top معروف هستند که در تصادفات منجر به واژگونی، ایمنی بالاتری دارند. سقف اینگونه از خودروها به صورت قطعه ای سخت و جدا شونده، در محل خاصی در صندوق بار قرار می گیرد، و به علت استفاده از مکانیزم دستی بجای ماکنیزم های متداول هیدرولیک و یا الکترونیکی، قیمت تمام شده ارزان تری نسبت به خودروهای کانورتیبل، با قابلیت جمع شدن سقف به صورت برقی را دارند.

Roadster:گونه دیگر خودروهای بدون سقف، خودروهای Roadster هستند که اینگونه از خودروها، ذاتاً دارای ماهیت بدون سقف بوده، و در حالت عادی سقف ندارند و بیشتر جنبه خودروی تفریحی را دارند که غالباً خودروهای کوچک دو نفره، بدون سیستم صوتی و کولر می باشند، که هدف اصلی ساخت اینگونه از خودروها، لذت از سواری و صدای موتور اسپورت در آنان می باشد. از نمونه های این گونه از خودروهای اسپورت را می توان به خودروی کاترهام سوپر سون نام برد.

Sport Cars: خودروهای اسپورت، گونه ای هستند که خصوصیات ورزشی در آنان تقویت شده، و دارای شتاب، سرعت و قدرت مانور بالایی هستند. اینگونه از خودروها قالباً دو درب بوده، و به صورت دونفره و یا حالت 2+2 شامل دو بزرگ سال و دو کودک عرضه می شوند. البته گونه های بزرگ تر 4 نفره را نیز شامل می شوند که در سه نوع، با قرارگیری محل موتور در آن تفکیک می شوند. به صورت موتور جلو، موتور در میانه و موتور عقب عرضه شده که از نوع اول آن می توان به خودروی هیوندای Coupe اشاره کرد. از انواع موتور وسط آن می توان به تویوتا MR2 و یا مدل قدیمی فیات X 1.9 یاد کرد و گونه موتور عقب آن هم پورشه 911 می تواند مثال خوبی در این مورد باشد.

Super Sport Cars: سوپر اسپورت ها، گونه ارتقاء یافته خودروهای اسپورت و ورزشی هستند، که به تعداد محدود، و قیمت های بالا تولید می شوند و همانند خودروهای اسپورت، موتور آنها هم در جلو، وسط و یا عقب خودرو قرار می گیرد و غالباً با ظرفیت دو نفر عرضه می گردند. سرعتی مابین 300 الی 400 کیلومتر در ساعت دارند و از انواع آن می توان به خودروهای شورولت کوروت با قیمت 65 هزار دلار گرفته، تا خودروی بوگاتی ویرون با 1001 اسب قدرت و سرعتی بیش از 400 کیلومتر بر ساعت و قیمتی حدود 2 میلیون دلار را نام برد.

Pickup: پیکاپ ها و یا به عبارت خودمانی، وانت ها هم گستره و طیف وسیعی از خودروهای خاص کاری هستند، که در دو نوع با شاسی یکپارچه و شاسی نرده بانی و جدا از بدنه، با انواع و اقسام اتاق های تک، یک و نیم و دو کابینه عرضه می گردند که انواع آن با شاسی جدا از بدنه، توانایی های حمل بار بهتری را تا سقف 5/2 تن دارند. اما گونه ای که شاسی و بدنه یکپارچه دارند، غالباً بر روی پلتفورم خودروهای سواری ساخته می شوند و کاربرد آنان بیشتر جهت استفاده های شهری و حمل بارهای بزرگ با وزن پایین را دارند که از نمونه های آن می توان به خودروی وانت پیکان اشاره کرد. انواع و اقسام خودروهای کاری وجود دارند که غالباً بر روی خودروهای ون، با کمی تغییر ساخته می شوند که اشاره به تک تک آنها، از حوصله این مقاله خارج است.

Concept: کانسپت در لغت به معنای آرمان می باشد و خودروهای کانسپت، حاصل دستآوردهای طراحی و تکنولوژی شرکت ها و دانشگاه های در ارتباط با صنعت خودرو می باشند، به نحوی که تمام تلاش در حد کمال، برای ساخت یک دستگاه خودروی دست ساز پروتوتایپ Prototype صورت می گیرد. در بیشتر مواقع این خودروها، به دلایل مختلف مانند مقرون به صرفه نبودن، هیچ گاه به تولید انبوه نمی رسند و تنها بخشی از آن، در تولیدات پیش روی آن شرکت استفاده می شود و یا اینکه کانسپت ها، خط و خطوط روش طراحی و استایل خودروهای آینده شرکت ها را نشان می دهند. البته در مواردی هم با کمی تغییر کوچک و کاربردی کردن این کانسپت ها، شاهد حضور آنان در بازارهای بین المللی بوده ایم. ضمناً تمامی موارد رده بندی اشاره شده در بالا، می تواند در یک کار نمایشی و پیش از تولید جزو کانسپت ها عرضه شود.
 
باید توجه داشت که گستره و تنوع خودروهای پیرامون ما، می تواند بیشتر از موارد اشاره شده باشند، و یا اینکه خودروهایی هستند که کمی کشش بیشتری به رده خاص دیگری را دارند، که جزو استثناها قرار خواهند گرفت، و بررسی تک تک آنان در یک مقاله مقدور نمی باشد.

منبع: خودروی امروز، فرزاد برخورداری
+ ویرایش ادبی