وسعت و میزان به کارگیری افزودنی ها به ویژه Masterbatch های رنگی در بسته بندی پلاستیکی، توسط نام های تجاری معروف، آن قدر شدت گرفته که مصرف کنندگان را به طور جدی تحت تأثیر قرار می دهد. (Masterbatch رنگ دانه هایی هستند که از ترکیب ذارت رنگی با افزودنی های شیمیایی تحت حرارت تهیه شده و پس از سرد شدن و خرد کردن به دانه های ریز، در رنگ آمیزی محصولات پلاستیکی مورد استفاده قرار می گیرد) در حال حاضر مستربچ رنگی، عاملی برای جدا کردن نام های تجاری و شناسایی محصولات اصل و کپی از یکدیگر است و نام های تجاری بزرگ رقابت شدیدی در به کارگیری نمونه های برتر آن دارند. در ایران اما این موضوع تنها در خصوص کپی سازی ظروف خارجی مورد توجه جدی قرار گرفته است. صنعت بسته بندی پلاستیکی ایران، مستربچ های رنگی را چندان مورد توجه قرار نداده و به نظر می آید همواره شوک های ناشی از شکست های تجاری باید صنعت ما را به جلو بکشاند. این کم کاری و کم توجهی حتی گریبان تولیدکنندگان و واردکنندگان مستربچ های رنگی را نیز گرفته و ایشان وضع موجود را پذیرفته و منتظر محرکی از بیرون هستند.

جلوه های ویژه رنگی در قطعات پلا ستیکی، پدیده ای است که به مستربچ های مختلف رنگ که دارای رنگدانه های ویژه هستند و یا با استفاده از تکنیک ویژه ای تهیه شده اند، مربوط می شود. وارد شدن در این محدوده با تمام رنگی شدن صفحات مجله، امکان پذیر شده است؛ چرا که بسیاری از جلوه های رنگی، یا معادل فارسی ندارند و یا اگر هم دارند، دقیقا آن چیزی که به چشم بیننده می رسد، نیستند. در هر حال سعی شده است در حد امکان با انتخاب عکس هایی مناسب، جلوه های رنگی مختلف نشان داده شوند. با آوردن معادل های انگلیسی انواع جلوه ها، علا قه مندان می توانند در صورت تمایل از طریق کاتالوگ فروشندگان رنگ و یا اینترنت، درک روشنتری از مطلب به دست آورند و با جلوه های ویژه رنگی بهتر آشنا شوند.
 
کالاها و بسته بندی آنها یکی از فاکتورهای جلب کننده مشتری است و در دنیای پررقابت تجارت امروز، بیش از پیش اهمیت پیدا می کند. برخی کالا های گران قیمت، مثل جواهرات، عطر و ادوکلن، از گذشته نیز بهترین و شیک ترین بسته بندی ها را داشته اند. ولی به نظر می رسد این مساله به سایر کالا ها نیز گسترش پیدا کرده است و تولیدکنندگان در کنار نوآوری در محصولات، برای زیباتر جلوه دادن محصولا ت خود نیز هزینه می کنند. به ویژه از هنگامی که فروشگاه های سلف سرویس گسترش پیدا کرده اند، شکل ظاهری و در کنار آن رنگ بسته بندی اهمیتی تعیین کننده در موفقیت کالا در بازار پیدا کرده است.

استفاده از رنگ به کمک طراحی، نقش مهمی در جلوه بسته بندی دارد. در واقع اهمیت کار طراحان، با استفاده از رنگ، می تواند جلوه نهایی خود را پیدا کند؛ به گفته ای "زندگی رنگ است!گ (1) و از دیدگاهی دیگر "رنگ زندگی است!"؛ از دیدگاه یک شاعر نیز "رنگ لبخند طبیعت است"(2).
 
طراحی در بسته بندی چندین جنبه مهم دارد؛ طراحی بسته باید به گونه ای باشد که استفاده از کالا ی بسته بندی شده را آسان تر سازد، ظاهر بسته بندی باید به خوبی معرف محتوای آن باشد و بسته بندی تا حد امکان چند منظوره باشد تا مشتری بیشتر به آن رغبت نشان دهد. زیبا و جالب توجه بودن بسته، جنبه مهم دیگری است که روز به روز جای بیشتری در بازار بسته بندی پیدا می کند.

صنعت رنگ برای بهبود ظاهر بسته ها کمک بزرگی می کند. روان شناسی بحث مهمی است که مسلما طراحان موفق، آنها را در نظر دارند.اما رنگ ها و جلوه های ویژه هم جای دیگری در این میان برای خود باز کرده اند.

آخرین گزارشات تجاری گواه از آن است که در دنیای پررقابت مستربچ سازی، بزرگان صنعت در آمریکا، اروپا و آسیای جنوب شرقی، بقای خود را در تولید مستربچ های ابتکاری و جدید، در کنار مستربچ های مختلف افزودنی می بینند و از چندین سال پیش، مانند بسیاری صنایع دیگر به تحقیق و توسعه توجه بیشتری کرده و در این زمینه سرمایه گذاری کرده اند.
 
محصولا ت پلا ستیکی با رنگ های متلون، ظاهر متالیک، ظاهر سرامیکی، درخشان یا به اصطلا ح "های لایت"، طرح چوب، صدفی، مرواریدی، هولوگرافیک، شبرنگ، گرانیتی، فلوروسنت، فسفرسنت، رگه دار... نمونه هایی از هنر رنگ در جلوه بخشی بسته ها و سطوح پلا ستیکی و حتی تزیین بسته های کادویی است. برخی از مهم ترین و رایج ترین مستربچ های رنگی ویژه صنعت پلا ستیک، در دنباله مطلب معرفی شده اند.

از نظر روش تهیه این گونه مستربچ ها، به طور کلی می توان آنها را به دو گروه اصلی تقسیم بندی کرد:

گروه اول:
مثل متالیک های مختلف با نمای طلا یی و نقره ای، یا درخشان، فلوئوروسنت ها، فسفرسئانس ها، فتوکرومیک ها، ترموکرومیک ها یا صدفی ها که با تهیه رنگ دانه های مربوطه و مخلوط کردن آنها با پایه پلیمر مورد نظر و با استفاده ازهمان تکنیک معمول مستربچ سازی، قابل تهیه هستند. در این گروه، انتخاب و استفاده از رنگدانه و دای با ویژگی های مورد نظر، بسیار تعیین کننده است. در اینجا به برخی از جلوه های ویژه رنگی اشاره می شود:

1- اگر از ذرات فلزی معلق با درخشندگی زیاد در زمینه پلیمر شفاف استفاده شود، این ذرات نور را منعکس می کنند و در واقع در زمینه پلیمر، برق می زنند ولی در عین حال ورقه یا سطح پلا ستیک همچنان شفاف است و نور را از خود عبور می دهد و کل مجموعه حالت دوگانه شفاف انعکاسی را خواهد داشت. به این نوع جلوه های رنگی Reflective/Transmissive می گویند.

2- برخی رنگ دانه ها نور فوق بنفش یا UV را جذب می کنند و انرژی جذب شده را با طول موج بیشتر منتشر می کنند. با استفاده از این رنگ دانه ها، سطح به وجود آمده، لبه هایی خواهد داشت که شبرنگ هستند و نورانی تر از سطوح به نظر می رسند. این نوع جلوه های رنگی تحت عنوان Edge Glow می شوند. 

3- رنگ دانه های فسفرسنت Phosphorescent از سولفیدهای فلزی غیرآلی بلوری تشکیل شده اند، که انرژی را جذب کرده و آنها را به صورت نور بازتاب می دهند. استفاده از این رنگ دانه ها سبب تابان بودن جسم در تاریکی می شود. این رنگ دانه ها بر دو نوع هستند؛ نوع اول خیلی سریع شارژ می شود و نور بازتابیده شده از آن، روشن تر و بادوام تر است، نوع دوم که این ویژگی ها را ندارد، بیشتر مرسوم ولی ارزان تر است. جلوه این رنگ دانه ها در پلیمرهای شفاف بهتر است.

 4- Thermochromic ترموکرومیک ها رنگ دانه هایی هستند که با حرارت تغییر سایه یا shade نشان می دهند و بیشتر در بسته بندی های هوشمند کاربرد دارند ولی در هر حال، جزء رنگ دانه های ویژه محسوب می شوند و برای جلوه بخشی به قطعات رنگ شده نیز مورد استفاده قرار می گیرند. 

5- Photochromic: فتوکرومیک ها رنگ دانه هایی هستند که در اثر تابش نور فوق بنفش، تغییر رنگ می دهند که این پدیده را به نام "فتو کرومیک" می شناسیم. 

6- تولید قطعه ای با ظاهر Granite/Marble یعنی گرانیتی و مرمری یا سنگ مانند، با اختلا ط دقیق رنگ زمینه و رنگ متضاد جداگانه و نیز استفاده از روش قالب گیری خاصی امکان پذیر است. 

7- نور تابیده شده از سطوح مختلف صدف، سبب ایجاد ظاهری می شود که به صدفی یا Pearlescent معروف است و به ویژه در پلیمرهایی که ضریب شکست نور زیادی دارند، بهتر و بیشتر خود را نشان می دهد. 

8- رنگ های Iridescent با ظاهر شیری و پررنگ که از زوایای مختلف، تغییر سایه نشان می دهند، تصویری رویایی و زیبا به قطعه می بخشند.

9- Pearl/marble: طرح صدف و مرمر، ترکیبی از درخشندگی صدف و استحکام مرمر را به قطعه رنگ شده می بخشند که جلوه ای منحصر به فرد دارد. 

10- Tortoise Shell: "پوست لا ک پشتی" با استفاده از اختلا ط رنگدانه های ناهمگن و متضاد با رنگ های شفاف یا غیرشفاف، به دست می آید. 

11- Infrared: رنگ های مادون قرمز که بیشتر در بسته بندی های هوشمند کاربرد دارند، در اثر تابش امواجی با طول موج مشخص که در محدوده امواج بلند به شمار می روند، به صورت شفاف یا مات تغییر می کنند.

12- ظاهر چوب مانند پلا ستیک ها، تکنیک دیگری است که با استفاده از براده چوب در کنار دانش مستربچ سازی به دست آمده است. استفاده از افزودنی های مناسب که بتوانند توزیع مورد نظر ذرات چوب در زمینه پلیمر را فراهم کند، تر کنندگی لازم را برای آنها به وجود آورد، و نیز پایداری مناسب را در طول فرایند داشته باشد، اهمیت خاص دارد.
 
13- Wood Grain: نوع دیگری از ظاهر رنگی قطعات و محصولات پلاستیکی است. برای ایجاد ظاهر و گره های چوب در ظاهر قطعه، استفاده از رنگدانه های خاص و روش های خاص قالب گیری تزریقی مورد نیاز است.

14- استفاده از رنگدانه های فلوئورسنت یا Florescent، سبب تولید قطعات و سطوحی می شود که از خود نور می تابانند و سبب جلب توجه بیننده می شوند.

15- ترکیب دقیقی از رنگدانه و دای(جوهر) سبب تولید تغییر رنگ بین دو رنگ متضاد می شود. این دورنگی ویژه به نام Chameleon effect و این پدیده به عنوان Chroma Shift شناخته می شود.

16- رگه های مختلف یا پرک های فلزی با جلوه های دلخواه با افزودن ذرات فلزی با دانه بندی های مختلف، الیاف مقاوم یا ذرات دلخواه دیگر که جلوه مورد نظر را به رنگ می دهد، به دست می آید.
 
17- ذرات کروی داخل کره های شیشه ای که به ویژه در پلیمرهای شفاف استفاده می شود، یکی دیگر از روش های تولید پلاستیک های با ظاهر ویژه Glimmer است. ذرات Misty Pearl با جلوه هالوگرافیک را هم می توان در پلیمرهای شفاف به کار برد و ظاهر Glimmer مه مانند تهیه کرد.

18- ظاهر فلزی یا متالیک(Metallic) از اختلاط پودر فلز با پلاستیک در حالت مذاب پلیمر به دست می آبد.

19- از اختلاط پلاستیک های شفاف با برخی دای ها، قطعه رنگی ولی شفاف یا Transparent تولید می شود.

20- تا به حال برای تولید جلوه رنگی Camouflage که به لباس نظامی یا شکارچی معروف است، از چندبار رنگ زدن روی یکدیگر استفاده می شد. ولی اکنون با استفاده از مستربچ ویژه می توان قطعه ای با این ویژگی را پس از تزریق قطعه به دست آورد.

گروه دوم:
در تولید گروه دوم، باید از روش های خاصی استفاده شود، مثال هایی از این نوع جلوه های رنگی در اینجا آورده می شود:
1- رنگ های متلون یا رنگ هایی که ساده نیستند و از یک رنگ زمینه تشکیل شده اند، در حالی که یک یا چند رنگ دیگر به صورت رگه های رنگی داخل زمینه به چشم می خورند، با استفاده از تکنیک ویژه و توجه به خواص و ویژگی های سیلان مستربچ و پلیمرها، تولید می شود.

در حقیقت این مستربچ ها، ترکیبی از حداقل دو مستربچ هستند که میزان سیلان یکی از آنها در دمای ذوب پلیمر پایه و مستربچ رنگ اصلی، از مستربچ دیگر کمتر است و در نتیجه کمتر از دیگری با پلیمر پایه مخلوط می شود و خود را به صورت رگه در محصول نهایی نمایش می دهد.

معمولا رگه دار بودن ظاهر محصولات رنگی، پدیده مطلوبی نیست و نشان دهنده عدم تنظیم درست پارامترهای تزریق یا نامناسب بودن پایه انتخاب شده برای مستربچ، به شمار می رود. در پلیمرهایی که با مستربچ های نقره ای رنگ می شوند که حالت متالیک نقره ای به محصول می دهند، وجود خط تزریق یا خطی که لایه های مذاب از دو طرف به یکدیگر می رسند، پدیده ناخوشایندی است که تا همین اواخر بدون راه حل مانده بود و اخیرا شرکتی در سایت های خبری اعلام کرد که موفق شده تا این خط ناخواسته را از بین ببرد و ظاهر یک نواختی برای محصولات نقره ای ایجاد کند. این مساله ناشی از نحوه سیلان رنگدانه نقره ای است. مبتکرین با استفاده از این پدیده ناخوشایند و درک علت آن، هر چند که همه موفق به برطرف کردن علت آن نشدند، ولی توانستند در جهت ایجاد جلوه های جدید از این پدیده استفاده کنند و رنگ های ابتکاری به محصولات خود ببخشند.

مسلما انتخاب دو نوع مستربچ با میزان سیلان مذاب مختلف و درعین حال دارای هماهنگی مورد نظر، نیازمند دانش و به خصوص تجربه مناسب است تا طراح به نتیجه مورد نظر خود دست پیدا کند.

2- تولید بطری PET دو رنگ نیز صرفا با استفاده از روش خاص تزریق قابل تهیه است؛ در اینجا از مستربچ خاصی استفاده نمی شود، ولی با استفاده ار روشی خاص، جلوه ویژه ای از رنگ در محصول ایجاد می شود. برای این کار از فرایند Biinjection یا تزریق در دو مرحله جداگانه استفاده می شود. در حقیقت دو جریان ماده مذاب به داخل حفره قالب تزریق می شود و در نتیجه پریفرمی با دو ناحیه جداگانه رنگی به وجود می آید که ناحیه انتقالی آنها بسیار کوچک است.از این ناحیه انتقالی می توان برای چسبانیدن برچسب استفاده کرد.

پانوشت:
1- از فیلم "گبه" ساخته محسن مخملباف
2- به نقل از شاعر انگلیسی لیگ هانت 1859-1784
 
منبع: برگرفته از شماره های 100 و 101 ماهنامه صنعت بسته بندی، فاطمه صولت
http://www.iranpack.ir/articles/masterbatch.htm