زمانی که از فرایند طراحی صحبت می شود ساختاری سلسله مراتبی به نظر می رسد که عموما به صورت فازهای مترتب پیش می رود و در نهایت با ارائه ی یک محصول یا ایده ی مفهومی پایان می پذیرد. در اینجا می توان محصول را شرح خدمات و یا به طور کلی به گفته ی کریستوفر الکساندر، "فرم" نامید. زمانی که از فرایند طراحی صحبت می شود ساختاری سلسله مراتبی به نظر می رسد که عموما به صورت فازهای مترتب پیش می رود و در نهایت با ارائه ی یک محصول یا ایده ی مفهومی پایان می پذیرد. در اینجا می توان محصول را شرح خدمات و یا به طور کلی به گفته ی کریستوفر الکساندر، "فرم" نامید.

کریس الکساندر در کتاب "یادداشت هایی بر ترکیب فرم"، فرایند طراحی را روشی برای دستیابی به فرم مطلوب می داند و این فرم مطلوب می تواند محصول، ساختمان، ایده و یا ختی خدمات باشد. لیکن این "فرم" با هر مفهومی که باشد در یک "بستر" یا Context شکل می گیرد. می توان گفت این بستر مانند مه اطراف ایده ی اولیه را فرا گرفته است و همچنان که شناخت تیم طراحی از اهداف طراحی (درک نیازهای کاربران و کارفرما) روشن می شود فرم در بستر به وضوح می رسد. در یک فرایند طراحی حرفه ای مطالعات جزو اولین و مهم ترین مراحل تشخیص خواسته ی مسئله و دستیابی به روشهای تحلیل معیارها و متریکها به منظور رسیدن به کارآمد ترین ایده ها است. در حقیقت مطالعات موجب روشن شدن روش (Method) انجام فرایند می گردد و نقشه ی راه و هدف را ارزیابی می نماید.

بنا بر آنچه گفته شد می توان مطالعات را به چند بخش تقسیم نمود که بر اساس نوع پروژه و نیاز کارفرمایان و تیم طراحی متفاوت هستند لیکن در ارتباط با طراحی محصول برای کارخانجات تولید انبوه، به لحاظ مراحل انجام کار و درجه ی اهمیت، مطالعات بازار و مصرف کننده بعد از تحلیل مسئله قرار می گیرد. بر این اساس با نگاهی بر فرایندهای رایج می توان عناوین متفاوتی برای آن ذکر نمود. اولریش و اپینگر این مرحله را برنامه ریزی (planning) می نامند و موارد زیر را به ترتیب اولویت اهمیت در یک پروژه ی استاندارد در زیر مجموعه ی آن ذکر می کنند:

1-بازار یابی
- تشخیص فرصتهای بازار
- تعریف حوزه های بازار

2- طراحی
- توجه به پلتفرم و معماری محصول
- برآورد فن آوری ها

3- تولید
- توجه به محدودیت های تولید محصول
- تعیین راهبرد زنجیره ی تامین

4- سایر عملکردها
- تحقیقات: اظهار فن آوری های در دسترس.
- امور مالی: تهیه ی نقشه ی اهداف
- مدیریت عمومی: تخصیص منابع پروژه

آنچه در اینجا مورد توجه است موقعیت بازاریابی به عنوان اولویت برنامه ریزی در نخستین گام فرایند طراحی است. به لحاظ سیستماتیک پیوند مطالعات بازار با معیارهای طراحی در فرایندی تحت عنوان "نیاز شناسی" تعریف شده است که تعریف جامعی نیز به دست می دهد. یعنی ما آنچه برای تحلیل نیاز کاربر و کارفرما در فرایند طراحی و توسعه ی ایده نیازمند آن هستیم در مرحله ی "نیاز شناسی" یا به قول اولریش و اپینگر، مرحله ی "برنامه ریزی"، تحقق می یابد.

اکنون باید دید این مطالعات بازار چیست و چگونه بر فرایند طراحی تأثیر می گذارد؟

نقش مطالعات بازار به طور کلی و نه تنها در فرایند طراحی محصول، تامین منابع اطلاعاتی دست اول به منظور تصمیم سازی صحیح و سنجیده برای یک شرکت است. اهمیت مطالعات بازار را می توان به اهمیت روغن کاری برای یک موتور مکانیکی تشبیه نمود که عملکرد آن را بهبود می بخشد و در دراز مدت موجب کاهش هزینه های ناشی از استهلاک آن می گردد. امروزه سطح کاربردی بودن این اطلاعات با آگاهی از "نگاه مصرف کننده" تحقق می یابد و بروز آن را در طراحی کاربر محور (User Centered Design) به روشنی می توان مشاهده نمود. مطالعات بازار بر اساس نوع ماموریت شرکت ها و سازمان ها به روش های گوناگونی انجام می گیرد. بر اساس شرح وظایف یک تیم مشاوره ی تحقیق و توسعه در کارخانجات تولیدی، مطالعات بازار به منظور دستیابی به فاکتورهای زیر صورت می پذیرد:

تعیین نیاز مشتری، فروشنده و کلیه ی افراد دخیل در فرایند چرخه ی عمر محصول
- ارزیابی قیمت
- ارزیابی ایده
- تحلیل و ارزیابی بازار
- ارزیابی فرصتهای بازار
- ارزیابی نام تجاری
- ارزیابی رقبا
- مطالعه ی موردی

بنا بر آنچه گفته شد آنچه که در زمینه ی تأثیرات مطالعات بازار و نحوه ی انجام آن در چند پروژه ی کار با کارخانجات به ذهن می رسد به شرح زیر است:

اهمیت بازار یابی برای شرکت های تولید کننده ای که بقای آنها وابسته به تولید مستمر محصولات با طراحی های گوناگون است مثل صنایع کیف و کفش. در شرکت چرم مشهد نیاز به مطالعات بازار به شدت احساس می شود و از آنجایی که بقای این شرکت وابسته به تنوع محصولات و گرایش های مد است مطالعات بازار و "دیدگاه مشتری" در آن باید یک اولویت باشد.

مرحله ی طراحی پرسشنامه مهم ترین و پرهزینه ترین بخش مطالعات است به گونه ای که همواره باید ضربتی و در بازه های زمانی مقید صورت پذیرد و در نهایت یک پرسشنامه ی خوب علاوه بر آن که در هزینه های آموزش نیروی انسانی (مصاحبه کننده ها و…) موثر است، اطلاعات خام را به صورت بسته های آماده تحویل می دهد که در نهایت فرآوری این اطلاعات و تهیه ی نمودارها و آمارهای منسجم از آن به سهولت انجام می پذیرد.

همان گونه که در دسته بندی بالا نیز ارائه شده است، تعیین نیاز تمامی افراد دخیل در چرخه ی عمر محصول در مطالعات بازار مد نظر است و نه صرفا مشتری و خریدار. غلط مصطلح این است که تصور می شود نگاه مشتری از اهمیت بیشتری برخوردار است در حالی هم مشتری و هم فروشنده به شدت در طراحی و فروش محصول موثرند و تأمین نیازهای هردو الزامی ست. به عنوان نمونه بسته بندی خوب علاوه بر افزایش زیبایی محصول عمل انبار داری و توزیع را نیز برای فروشندگان و توزیع کنندگان تسهیل می نماید. طراحی سبز هزینه های تفکیک زباله های ناشی از اتمام عمر محصول و بازیافت آن را کاهش می دهد و حتی طراحی مناسب قطعات و بست ها، علاوه بر کاهش زمان و هزینه ی مونتاژ، عمل تعمیر و ارائه ی خدمات را تسهیل می نماید. مثال روشن این مورد، محصولات شرکت پلاستیک دوریکا در دو سطح بهداشتی-ساختمانی و مصرفی-خانگی است که در مطالعات بازار این شرکت، در دسته ی اول تعیین نیاز سرویس کارها و لوله کش های ساختمانی بیش از مصرف کنندگان خانگی در اولویت است و در دسته ی دوم بالعکس نیاز مصرف کننده از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار است

منابع:
Ulrich. K. T. ، Eppinger. S. D. ، Product Design and Development، McGraw-hill، 3rd Edition، 2004
Collinghom، M. ، Market Research in Practice Series: How and Why Organizations Use Market Reserach، Kogen Page Ltd، 2004
مبانی تحقیقات بازاریابی صنعتی، مری فاستر و راس ناتون، انتشارات مبلغان