چکیده مقاله: امرزوه علم و هنر طراحی خودرو یکی از علاقه های شدید میان دانشجویان و طراحان شده ولی متاسفانه فرآیند کامل یک طراحی، از ابتدا تا انتها، به صورت علمی کمتر مورد توجه قرار می گیرد. از این رو سعی شده که در این مقاله به صورت اجمالی نیم نگاهی به مراحل ساخت و پرداخت ایده ها، در طراحی خودرو مورد بررسی قرار بگیرد.

مقدمه:
طراحی خودرو، یکی از مهم ترین و حیاتی ترین مراحل اولیه از تولید یک خودرو به شمار می آید که بعضا کار ساده ای به نظر می آید. این در حالیست که طراحی تا ساخت یک مدل پروتوتایپ، و در نهایت عرضه یک محصول جدید کاری گروهی است، که تخصص های خاص و پیچیده ای را طلب می کند و ارائه محصول نهایی، بسته به مسائل مختلف و امکانات نرم افزاری و سخت افزاری گروه طراحی، همچنین چیره دستی اعضای گروه، زمانی در حدود دو، تا پنج سال را طلب می کند و چه بسا یک خودرو تا عرضه نهایی، چندین بار مورد بازنگری و طراحی مجدد قرار گیرد.

نگاه اجمالی به مراحل طراحی یک خودرو در یک کارخانه خودرو سازی:
در مرحله نخست هدف و هویت برند خودرو و چشم انداز شرکت برای ایجاد یک محصول جدید در نظر گرفته می شود که داده های اولیه از طرف مرکز استراتژیک شرکت ، بر مبنای آمار بازاریابی و فیدبک های بازار هدف مورد نظر بوده، و همین داده ها و اطلاعات، عمر محصول در بازار رقابتی خودرو، کلاس و رده بندی خودرو را مشخص می کند. درست بودن اطلاعات اولیه و دقت در صحت آنها، باعث موفقیت و یا عدم موفقیت محصول نهایی در بازار می شود.

این اطلاعات در نهایت پلتفورم نهایی را مشخص خواهد کرد که انتقال، تغییر و حذف موارد و اقلامی را در موتور، محورها، شاسی و... را در بر خواهد داشت و همین تصمیم ها و مقدار سرمایه گذاری در نظر گرفته شده برای آن، باعث مشخص شدن قیمت نهایی محصول شده، و در بعضی از موارد در حد تغییر در پوسته و ظاهر خودرو، چیزی مانند جراحی پلاستیک باقی می ماند (نمونه آن را در محصول پژو پارس و پراید 132 می توانید ببینید) که هزینه کمتری را می طلبد، اما با رقابتی تر شدن بازار و پیشرفت رقبا، تغییر کلی فرم خارجی و داخلی یک خودرو برای بقای یک کارخانه و راضی نگه داشتن طرفداران و به دست آوردن بخش بالقوه بازار، در هر سه الی پنج سال، دیگر جزو واجبات قلمداد می شود.

کار از آنجا آغاز می شود که بر اساس داده های بخش بازاریابی و تصمیمات مدیریتی، ابعاد خودرو شامل: طول، عرض، ارتفاع، فاصله بین دو محور ، اورهنگ جلو، اورهنگ عقب و فاصله عرضی بین چرخ های جلو و عقب به همراه داده هایی مانند کلاس و رده بندی خودرو، نوع کاربرد آن با در نظر گرفتن سن و جنسیت استفاده کنندگان، به تیم طراحی اعلام می گردد که یا باعث تغییر محصول موجود می شود، و یا در موافع خاص استثنایی یه عنوان رده بندی و محصول جدید در نظر گرفته خواهد شد. در این مرحله، میزان رابطه و نسبت بین ایجاد فرم های نوظهور و خلاقانه، و فرم هایی با محافظه کاری بیشتر و ساده تر، با در نظر گرفتن المان های جا افتاده پیشین در محصولات نسل قبل، دستور کار طراحی به تیم ابلاغ می گردد. لازم به توضیح است که استفاده بیش از حد از فرم های نوظهور و خلاقانه در یک خودرو، امکان وارد کردن شوک به بازار را تقویت می کند، و امکان بالاتر رفتن فروش را تقویت می کند، ولی این بر تمامی اهل فن ثابت شده است که چنین حرکت هایی در کوتاه مدت جالب بوده، اما همانند چیزی که سریع مد می شود، عمرش هم کوتاه بوده و زودتر قدیمی می گردد. به عبارت دیگر عمر مفید اینگونه از طرح ها کوتاه تر بوده و حتی اگر در خلاقیت و نوآوری بیش از حد اغراق شود، با تحسین مخاطبین و بینندگان مواجه می شود، اما مردم به خاطر خاص بودن آن کمتر رقبت به خرید آن محصول خواهند داشت. این در حالیست که طرح های محافظه کارانه هم، برعکس مورد قبلی ممکن است کمتر جلب نظر کند، اما احتمال این مسئله که به مرور زمان به دل مشتریان نشسته و عمر بیشتری داشته باشد و حتی در مواردی جزو کارهای کلاسیک و همیشه جاودان بگردند هم بیشتر است.

بعد از در نظر گرفتن تمامی مواردی که در بالا ذکر شد، طراحان صنعتی استایلیست، اقدام به طراحی اولیه از نماهای مختلف و پرسپکتیو های گوناگون می کنند و در این مرحله آنان توسط ابزارهای سنتی دستی مانند مداد، خودکار، مارکر و گچ پاستل، طرح های اولیه و آزادانه خود را ارائه می کنند. امروزه با پیشرفت علوم رایانه ای، این مرحله از کار هم توسط نرم افزارهای ترسیمی دو بعدی مثل فتوشاپ و پینتر هم انجام می گیرد که امکان تصحیح و تغییر بیشتری را در اختیار ترسیم گران و طراحان قرار می دهند. البته آزادی عمل در ابداع فرم باعث این می شود که در اغلب موارد، برای تشدید در عناصر خاصی از بدنه مانند رینگ و لاستیک، طراحان کمی اغراق آمیزتر به کار خود نگاه کنند که معمولاً در مراحل بعدی کار، این اغراق ها تعدیل می گردند، اما تا جایی که امکان دارد و امکانات ساخت و محدوده هزینه ها اجازه دهد، در حفظ موارد اشاره شده تلاش می کنند تا جوهره اصلی طرح حفظ گردد. اسکچ ها و رندرینگ های فوق، برای رسیدن به فرم نهایی ممکن است به صدها عدد برسد که در اینجا مدیر طراحان، با نظارت مستمر و ارائه راهکارهای نوین به طراحان، مسیر کار نهایی را هدفمندانه و آگاهانه کنترل کرده، و طی جلسات متعدد با مدیریت کارخانه و تیم های امکان سنجی و تولید، در نهایت چند طرح را برای تکمیل بیشتر انتخاب می کنند.

در مرحله بعدی با دریافت چراغ سبز از تیم های امکان سنجی، بازاریابی، طراحی، ساخت، ارگونومی و... مرحله نقشه کشی و ترسیم چهار نمای خودرو فرا می رسد که در این مرحله هم توسط نرم افزارهای مربوطه دو و سه بعدی در مقیاس های 5/1 و 1/1، به وسیله نوارهای چسب مخصوص مشکی رنگ با قطرهای مختلف خودرو ترسیم شده و تمامی موارد ارگونومیک و ابعاد و اندازه ها بعد از تصحیح شدن و رسیدن به حالت ایده آل، داده های مربوطه به بخش مدل سازی رایانه ای انتقال میابد، و در این بخش توسط دستگاه های سی ان سی، مدل یک به یک و یک به پنج خودرو به صورت تو پر ساخته می شود. در همین مرحله توسط ترم افزار، اطلاعات آیرودینامیک نیز مورد ارزیابی و بهبودی قرار می گیرد.

مرحله بعد از مدل سازی، و بعد از تصمیم نهایی به فرم اصلی مورد نظر، نوبت به ساخت مدل پروتوتایپ می رسد که در اینجا صنعتگران چیره دست و با سابقه کارخانه، با تکنیک های مختلف و ساخت قالب های موقت و روش های نمونه سازی سریع، جزء به جزء و با دقت فراوان، کلیه عناصر بدنه را نمونه سازی می کنند و مدل کاربردی، و با دقتی را ساخته و پرداخته کرده، که معمولاً این مدل ها بسته به تصمیم مدیریت، در نمایشگاه های معروف خودرویی به معرض دید عموم و علاقه مندان قرار خواهند گرفت و بازتاب عکس العمل بازدیدکنندگان هم به دقت بررسی می گردد.

بخش طراحی داخلی خودرو هم، گاهاً با دقتی بیشتر و مضاعف به موازات بخش طراحی خارجی و با هماهنگی کامل، موارد اشاره شده بالا را انجام می دهند و تیم حرفه ای خاصی هم در مورد نحوه نورپردازی، جنسیت بافت پارچه و یا چرم صندلی ها، تزئینات داشبورد و ... در این بخش مشغول به کار خود بوده و در نهایت تمامی قطعات و عناصر بدنه، با دقت فوق العاده بالا، توسط کامپیوتر به صورت سه بعدی، با در نظر گرفتن استانداردهای جهانی و رعایت مواردی مانند ارگونومیک پکیجینگ، آنالیز هزینه ها، آنالیز استحکام، قابلیت ساخت و مونتاژ، قابلیت تغییر پذیری عملکرد و قابلیت بازیافت و استفاده مجدد طراحی و ساخته می شوند.

در اینجا هم به نظر می رسد که کار طراحی و ساخت به پایان راه خود رسیده است، در حالی که کار اصلی بخش تولید، و طراحی خطوط تولید آغاز شده و به عبارت دیگر، این ابتدای راه است. یک خودرو شامل هزاران قطعه با جنسیت های مختلف است که هماهنگی ساخت آن با کیفیت بالا و در حد معقول در مجموعه کارخانه و خارج از مجموعه کارخانه، احتیاج به دقت و نظم فراوان داشته و دارد.

مطلب بالا مقدمه ای بود بر مطالب پیش رو، جهت آشنایی با مراحل تفکر صحیح و هدفمند برای طی فرآیند طراحی یک خودرو. به این ترتیب که شاید عدم رعایت یک، یا چند مورد از موارد پیش رو، باعث خدشه وارد شدن، و یا ناقص شدن فرآیند طراحی به حساب بیاید. بعضا دیده می شود که شخصی با طراحی یک اسکچ و یا رندر نسبتاً خوب از یک خودرو، تفکرات، سلیقه و آینده بینی خودرو را در خلق یک وسیله نقلیه به ظهور می رساند، این در حالیست که این مرحله تازه شروع یک حرکت است، و به راستی نمی توان طرحی را با توجه به عدم تکمیل تمام مراحل فرآیند طراحی، با وجود زیبایی و ارزش خاص آن طرح کامل دانست.

رسیدن به دانش های فنی و چیره دستی در طراحی تنها راه موفقیت و چاشنی قدم های بزرگ برای طراحان است که به دست آوردن این خصوصیات، تنها به وسیله تمرین و مطالعه دقیق در این راستا می باشد. برای به دست آمدن یک فرآیند دقیق از طراحی، یک طراحی باید چهار توانایی خود را ارتقاء دهد:

1- دانش و علوم لازم
2- فلسفه طراحی
3- سواد بصری
4- توانایی و خلاقیت ترسیمی

برگرفته از دروس آقای اسکات رابرتسون، طراح صنعتی و مدرس دانشگاه آرت سنتر کالیفورنیا، پاسادنا، آمریکا

در قسمت دوم این مقاله، سعی خواهد شد تا به صورت اجمال، به موارد هر یک از سر فصل های بالا، و زیر شاخه های هر فصل پرداخته شود.